«мл т*'1шн» «* иа Alisher Navoiy

Navodir edi bu ikki kunda ko‘p,
Ki zohir bo'lur dedilar munda ko‘p.
Ular aytgan nodir ishlaming biri shu bolsa, 
ajab emas. Shu so'zlami aytgach shoh: «Yuring, siz 
aytgan kimsani ichkari kiriting», - dedi. Mulozim­
lar tashqaridagi mehmonni ichkariga olib kirdilar. 
Elchi shohdan uzoqroq turib ta’zim bajo qildi. 
Iskandar uni o‘z oldiga chaqirib quchoqladi. Bax- 
tdan bu bashorat yetib, shoh elchiga «Oltir!» deb 
ishorat qildi. Elchi shoh oldida o‘ziga tayyorlangan 
joyiga o‘tirgach, Iskandar savol berdi: «Qanday 
so‘zung bolsa, boshlayver, ne simi aytsang, bizga 
tushuntirib qoty!». Elchi shoshilmay so‘z boshladi: 
«Nekim hukm qilsang, jonim ustiga, lekin Xitoy 
xoni, Xoqoni Chin tadbiri royiga yuz ofarin. Menga 
necha sharif so‘z aytgandilar. Podsho bilan elchi 
oldidagi so'zlami hamma ham eshitaverishi mum­
kin emas. Yana xoqonim degandilarki, elchi-yu 
shohgina xilvatda suhbatlashishlari ma’qul. Savol 
berilsa, sen barchasiga javob qila olasan. Shunday 
bolmasa, o'mingdan turgil-u, seni bandi qilsalar 
ham, dam urmagil.
Saroy xalqi gumon qilishsa, oyoglngga band 
solishsin, qolingni kamand bilan boylashsin. 
Iskandar o‘z oldiga o'tkir qilieh qotysin-u, keyin 
sen savollariga javob ber. Mendan xafvingiz bolsa, 
oyoq-qolimni boglangiz».
Iskandar elchining bu so'zlaridan xursand 
bolib, «Boringiz, hammangiz chiqib ketingiz. 
Shuning uchun band aylamoqqa hojat yo‘q. Pop- 
ishaklar odati lochinga mos kelmaydi», - dedi. Le­
kin hikmat ahli iltimos qilishib, elchining oyogini 
boglab qo‘yishdi, qolini ham boglashdi, shoh

---

oldiga qilich ham keltirib qoldilar, keyin ular 
shoh bilan elchidan ancha nari borib turdilar. 
Shoh bilan elchi oldi xilvat bolgach, shoh oldingi 
so‘zlarini qaytardi. Elchi aytdiki: “Ey pokiza shoh! 
Huzuringdagi elchi Chin xoqonidir. Ayog'imda 
band-u, qolimda band, na ilgimda tig‘-u, na 
ko'nglimda kin. Bu ish boisi necha sur’at edi, ki 
bu nav’ kelmak zarurat edi”. Iskandar hayron 
bolib so‘radi: «Ey Chin-u Xitoy sipohdori, nechuk 
shohlar bunday xato qilishibdi. Dushmaniga o'zini 
bunday asir qilib berish, o‘z oyogl bilan kelib, bu 
ahvolga tushishga nima sabab boldi ekan? Awal 
shu savolimga javob bering-chi!».
Xoqoni Chin fikr qilib dedi: «Ey dunyo mulki- 
ning egasi! Boshimga mushkil ish tushgan edi, 
bu kelish shuning iloji boldi. Senga e’tiqodim, 
ishonchim bor edi. Sen aqlli, mard, himmatli 
pahlavonsan. Zolimlik sening shioring bolmaydi. 
Boshqa dushmanlaring senga qarshi qo'shin bilan 
chiqishib xato qilishdi, uzr so'rashganda, ularning 
hurmatini ham joyiga qo^ding. Men sening oldingi 
ishlaringni yodda tutgan holda o'zimni shunday 
kamtar va behol qilib taxting oldiga keldim, arzi 
holimni aytdim.
Iskandar unga ofarin aytib: «Juda to‘g‘ri ish 
qilibsan. Yana so'zing bolsa, izhor qil», - dedi.
Xoqon uni yana bir duo qilgach, dediki: «Bu 
yerga kelishdan maqsadim, sen bilan yuzma-yuz, 
yonma-yon otirib, qoshingda dilimdagi so'zlaming 
barini aytmoqchiydim. So'zim shuki, shohdan kel- 
gan elchiga aytgan javobimdan podshoh ranjigan. 
Shunga uzr so‘ragani keldim. Ortiq so‘z demayin: 
gunohkorman, olimga sazovorman. Aybimni bilib 
turib, xor bolib oldingga keldim Agar afv qilib shod

---

etsang ham, sening xulqi lutfingga mos ish boladi. 
Agar tig4 tortsang ham, jonim fido».
Iskandar: «Ey baxtiyor shoh! Menga sen ma’qul 
javob aytib eding. Do‘stlarim ham, begonalar 
ham ahamiyatli maslahatlar berishgan edi, lekin 
men o'zimni puxta tadbirlik sanab, jahonni fath 
etmoqqa azm ayladim. Dushmanini yenggan har 
bir g‘olib shoh shunaqa fikr yurgizadi. So‘zimda 
xatolami endi anglayapman».
Xoqon shohni yana bir duo qilib, so‘z boshla­
di: «Olam ahli senga tobe bolsin. Ne kishvami 
ochmoqqa qadam urgan bolsang, o‘sha mam- 
lakat senga osonlikcha maglub bolmadi. Mallu 
ne nayrang-u afsunlar qilmadi?! Sen esa uning 
boshidagi tojni o'gliga kiydirding. Uni lutfingdan 
bahramand etib, ota mulkiga shoh qilding, Meni 
dushmaning deb xayol qilarding. Shuning uchun 
o'zimni bunday selga oyoqosti qildim. Xayolimga 
keladiki, bu xil hech kim qilmagan ish uchun nima 
yaxshilik qilarkansan?».
Iskandar dedi:«Ко‘nglingni jam qil. Ikki dunyo- 
da sen ota, men o'gllman. Nima desang xizmating- 
da bo lay, seni taxtimga o‘tqizayin. Farzanddek 
oyoglngni o‘pib, Faylaqus tirildi, deb elon qilay. 
Sen shoh bol-u, men senga sipohdorlik qilayin. 
Bulami istamasang, nimani xohlasang, men unga 
yordam beray».
Xoqon shod bolib, ko'p-ko'p duolar qildi, ko‘zidan 
yoshini tiya olmay, shukr tuprogiga boshini qo^yib, 
dedi: