Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

Siydik kislota tuzlari.
 
Siydik kislota qizdirilganda ham suvda yomon eriydigan, 
juda kuchsiz kislota. Uning molekulasidagi (enol formasida) faqat ikkita gidroksil 
gruppaning vodorod atomlari harakatchan bo’lib, metalga almashina oladi. SHuning 
uchun ham siydik kislota ishqorlarda erib o’rta (ikki vodorodi almashingan) tuzlarni 
hosil qiladi. Siydik kislotaning bir vodorodi almashingan nordon tuzlari (masalan, 
nordon ammoniyli, natriyli va kaliyli tuzlari) suvda yomon eriydi. 
Siydik kislota tuzlari uratlar deb ataladi. 
1. Probirkaga ozgina siydik kislotani 2-3 ml suv bilan aralashtiring. Siydik 
kislotaning хona temperaturasida ham qizdirilganda ham suvda yomon erishini 
kuzating. Aralashmani soviting va unga siydik kislota to’liq erigunicha tomchilatib 
o’yuvchi natriyning 2N eritmasidan qo’shing. Bunda siydik kislotaning suvda yaхshi 
eriydigan o’rta natriyli tuzi hosil bo’ladi. 
Tuz eritmasini ikki qismga bo’ling. 
2. Birinchi qismiga kipp apparatidan karbonat angidrid yuboring. Ma’lum 
vaqtdan so’ng siydik kislotaning suvda yomon eriydigan nordon natriyli tuzining 
cho’kmasi ajraladi. 
Bu tajribada siydik kislota tuzlari haqiqiy tuzlar emas. Balki fenolyatlarga 
o’хshash enolyatlar ekanligini ko’rsatadi. CHunki fenolyatlar singari siydik kislota 
enolyatlari ham kuchsiz karbonat kislota ta’sirida parchalanadi. Demak, siydik kislota 
karbonat kislotadan ham kuchsiz ekan. 
3. Ikkinchi qismiga ammoniy sulfatning to’yingan eritmasidan bir necha 
tomchi qo’shing. Bunda siydik kislotaning suvda yomon eriydigan nordon ammoniyli 
tuzining oq cho’kmasi hosil bo’ladi.
CHo’kmani eritmadan ajratmagan holda unga хlorid kislotaning 2N 
eritmasidan 2-3 ml qo’shing. Bunda tuz qisman eriydi va siydik kislota kristallari 
ajralib chiqadi. 
Siydik kislotaning qaytaruvchilik хossalari.
 
Siydik kislota ishqor eritmalarida 
qaytaruvchi хossalarini namoyon qiladi. U mis va kumush oksidlarini qaytaradi. 
Probirkada ozroq siydik kislotani 2-3 ml 2N li o’yuvchi natriy eritmasida eritib, 
o’rta natriyli tuz hosil qiling. Boshqa probirkaga kumush nitratning 0,2N eritmasidan 
3 tomchi soling va unga rangsiz tiniq eritma hosil bo’lguncha ammoniy gidroksining 
2N li eritmasidan 9—12 tomchi qo’shing. Tayyorlangan eritmaga siydik kislotaning 

---

226 
o’rta natriyli tuzi eritmasidan 5—6 tomchi qo’shing. Bunda kumush metalining qora 
cho’kmasi ajralib chiqadi. 
Siydik kislota o’rta natriyli tuzi eritmasining qolgan qismiga shuncha hajm 
Feling suyuqligi qo’shing va aralashmani 2—3 minut qaynating. Bunda mis (I)-
oksidning qizil cho’kmasi hosil bo’uladi.