Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

 
 
 

---

98 
Organik kimyo laboratoriyasida ishlash qoidalari 
Organik moddalarni tozalash va ularning fizik doimiyliklarini aniqlash. 
Haydash, suv bug’i bilan haydash.
Erituvchilar yordamida qayta kristallash 
Qattiq moddalarni tozalash usullari. Sublimatsiya. Qayta kristallash 
Xromotografiya. Yupqa qatlamli xromotografiysi. Adsorbentning aktivligini 
Brokman bo`yicha aniqlash. 
Organik moddalarning muhim konstantalarini aniqlash 
Alkanlar 
Alkenlar
Alkinlar 
Alkadiyenlar. Tabiiy va sintetik kauchuk 
Monogalogen alkanlarga xos reaksiyalar 
Elektrofil birikish reaksiyalari 
Alkanollarga xos reaksiyalar 
sp3 gibridlangan uglerod atomida boradigan almashinish reaksiyalari bo`yicha 
bajariladigan sintezlar
Spirtlarda boradigan nukleofil almashinish reaksiyalari
Aldegid va ketonlarga xos reaksiyalar 
sp2 gibridlangan uglerod atomida boradigan almashinish reaksiyalari bo`yicha 
bajariladigan sintezlar
Karbon kislotalarga xos reaksiyalar 
Karbon kislota hosilalalariga xos reaksiyalar 
Dikarbon kislota hosilalariga xos reaksiyalar. Shovul kislota sintezi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

99 
ATSILLASH REAKSIYALARIGA ОID SINTEZLAR
 
ASETILSALISIL KISLOTA ( ASPIRIN ) SINTEZI 
Reaktivlar. 6,3 g salitsil kislota, 9 ml sirka angidrid, sulfat kislota 
(p—1,84), toluol. 
50 ml sig’imli tubi yumaloq kolbaga 6,3 g salitsil kislota, 9 ml sirka 
angidrid (ehtiyot bo’ling! sirka angidrid teriga ta'sir qiladi) va 5 tomchi 
konsentrlangan sulfat kislota solinadi. Aralashma yaxshilab aralashtiriladi. 
So’ngra kolbaga qaytarma sovitgich ulanadi va suv hammomida 60°C da 1 
soat aralashtirib turgan holda qizdiriladi. So’ng harorat 90-95°C gacha 
oshiriladi va 20 munut harorat shunday tutiladi. Suyuqlik soviganidan 
keyin aralashtirib turib 20-30 ml sovuq suv quyilgan stakanga ag’dariladi. 
Hosil bo’lgan atsetilsalitsil kislota cho’kmasi Byuxner voronkasida 
filtrlanadi. Cho’kma filtrda ozroq sovuq toluol bilan yuviladi va filtr 
qog’oz orasiga olib, siqib havoda quritiladi. Uning miqdori 8 g. 
Atsetilsalitsil kislotani quyidagi erituvchilarda qayta kristallantirish 
mumkin: suyultirilgan sirka kislota (1:1), quruq benzol, benzin (qaynash 
haroratsi 40-60°C), xloroform yoki etil spirt. Atsetilsalitsil kislotani 
erituvchida qo’p qizdirib yoki yuqori haroratda qaynaydigan erituvchilarda 
eritib bo’lmaydi, Chunki uzoq qizdirilganda u parchalanadi. 
Etil spirtdan qayta kristallantirish quyidagicha olib boriladi. Modda 
oz miqdordagi qaynoq etil spirtda eritiladi. Hosil qilingan eritma 2,5 marta 
(hajm bo’yicha) ko’p miqdordagi iliq suvga quyiladi. Agar bunda cho’kma 
hosil bo’lsa, aralashma cho’kma erigunicha qizdiriladi, so’ngra hosil 
bo’lgan tiniq eritma sekin sovitiladi. Atsetilsalitsil kislota ignasimon 
chiroyli kristallar holida cho’kadi. Ular filtrlanib, havoda quritiladi. 
Atsetilsalitsil kislota (aspirin, o-atsetoksibenzoy kislota) bir oz 
nordon ta'mli rangsiz modda , ignasimon yoki plastinka ko’rinishida 
kristallanadi. Eruvchanligi: 100 g suvda 0,25 g; 100 g 90 % li etanolda 20 
g; 100 g dietil efirda 3,57 g; benzolda qiyin eriydi. Molekulyar massasi 
180,16; suyuqlanish haroratsi 134-136,5°C; Qaynash haroratsi 140°C 
(parchalanish bilan). 

---

100