"psixologiya"

Muloqotning interaktiv tomoni
– kishilarning birgalikdagi f aoliyatda bir – 
birlariga amaliy jixatdan ta’sir etishlari. Hamkorlikda ishlash, bir – birlariga 
yordam berish, bir – birlaridan o’rganish, harakatlar muvofikligiga erishish 
kabi qator qobiliyatlarni namoyon qilish mumkin.
Odamlarning turli sharoitlarda uzlarini to’tishlari xulq – atvorlarining 
boshqarilishi ma’lum psixologik konuniyatlarga boglikligini ko’rish mumkin.
Bunga sabab jamiyatda kabo’l kilingan turli normalar , konun koidalardir.
Chunki uzaro mulokot va uzaro ta’sir jarayonlarida shunday xatti – harakatlar 
obrazlari kishilar ongiga singib tasavvurlar, hislatlar orkali boshqa birovni 
tushunishga harakat qilish, uzini boshqa birov bilan solishtirish, masalan: 1 – 
martda uchrashuvga ketayotgan yigitning xolatini uning urtogi yoki akasi 
tushunishi mumkin.
Refleksiya – mulokot jarayonida suxbatdoshning pozisiyasida turib, uzini 
tasavvur qilishdir, o’ziga birovning kuzi bilan karashga intilishdir. Masalan: 
guruxdoshingizdan biriga ko’ylagi yarashmaganini aytish mumkin, 2-chisiga 
aytsam kuyyapti deb uylaydi deysiz.
Stereotipizasiya – odamlar ongida mulokotlar mobaynida shakllanib 
urnashib qolgan, kunikib kolingan obrazlardan shablon sifatida foydalanish,
bunday stereotiplar ba’zan mulokotni tugri yunalishini ta’minlasa, ba’zan 
xatoliklarga sabab bo’ladi. Masalan: kizlarning shim kiyib yurishi yoki 
velosiped minishi. Ko’pchilik bunday kizlarni odobsiz deb uylaydi, bu notugri,
albatta.
Ba’zan kishini tashqi qiyofasidan uning xarakterini aniqlaydi. M: 
shunday tajriba o’tkazilgan: talabalarga turli qiyofadagi kishilarning rasmi 

---

196 
ko’rsatilgan, ular iyagi katta kishilar kuchli irodaga ega, peshonasi keng 
odamlar-aqlli, sochi qattiq odam- qaysar , bo’yi past odam- xokimiyatga 
intiluvchi,
Chiroyli odam- o’ziga bino qo’ygan yoki nodon bo’lishini aytilgan. Bular 
albatta, to’g’ri emas. Lekin kishilarning ongida avloddan avlodga o’tib 
kelayotgan tasavvurlar shunday obrazlarni shakllantirgan. Natijada odam 
hakida tushunchaning shakllanishida u xaqida bo’lgan ma’lumot katta rol 
o’ynaydi. M: Bodalyov talabalarning 2 guruxiga 1 odam portretini ko’rsatib,
uni 1-guruxga –jinoyatchi, 1-gurux talabalariga esa olim deb tanishtirgan.
1-guruxdagilar uning ko’zlarini-yovuz, beshavqat desa 
2-guruxdagilar uning ko’zlarini-dono, muloyim deyishgan.
Odamlarning tashqi qiyofasi, kiyinishi, o’zini to’tishi, xissiy xolati,
ovozi, qiliqlari, yurishi va x. k. ishlarining ichida odamning so’z muloqat 
manba’i suxbatdoshiga eng ko’p ma’lumot beradi.
Odamning bir -birlarini to’g’ri anglashlari Idrok( asosiy bilish) soщasiga 
aloqador, bir-birlarini tushunishlari esa ularning tafakkur sohasiga aloqador,
murakkab jarayondir. Boshqa odamni to’g’ri tushungan shaxs uning xissiy 
xolatiga kira olgan xissoblanadi. Ya’ni unda empatiya- birovlarning xis 
kechinmalarini tushuna olish qobiliyati rivojlangan bo’ladi. Yuksak ongli,
madaniyatli, « ko’pni ko’rgan» shaxsgina boshqalarni to’g’ri tushunishi,
ularning mavqyeida tura olishi mumkin.
Psixoliklar turli muloqot vaziyatlariga duch keladilar va xar bir vaziyatda
ulardan o’tkir didlik, odob, kishilarning psixologiyasini bilgan xolda ularni 
to’g’ri tushunish malakasi talab qilinadi. Bo’lg’usi psixolog bu borada quyidagi 
qonuniyatlarni bilishi kerak 
1. Birinchi ko’rgan odam xaqida faqat birlamchi tasavvurgina bo’lishi mumkin.
2. Biror kishi xaqida berilgan malumotga asosan muayyan fikr xosil qilish oson,
lekin uni o’zgartirish qiyin.
3. Intellekt juda yuqori bo’lsa ham, juda past bo’lsa ham boshqa odamni 
tushunish qiyin.