O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

 
9.2.Pul bozorining muvozanatli holati 
Pul bozoridagi muvozanat bu uning shunday holatiki, bunda pulga talab hajmi 
va pul taklifi hajmi bir biriga mos keladi. Uni sodda ko’rinishda quyidagi formula 
bilan ifodalash mumkin : 
M x V=Y x R 
Bunda, M- muomalaga chiqarilgan pul; 
V – pulni aylanish tezligi; 
R – YaIM deflyatori; 
Y – real YaIM 
Ushbu ayniyatni pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi deb ataydilar. 
Uning o’ng qismi real pul zaqirasi taklifini, chap qismi nominal YaIMni 
ifodalaydi. Masalan, iqtisodiyotda 1000 birlik pul muomalada bo’lsa, bunda xar 
bir pul birligi yil davomida 3 marta qo’ldan qo’lga o’tsa yoki bir yilda 3 ta 
bitimga xizmat qilsa, unda pul zahirasi taklifi real hisobda 3000ga teng. U 
mamlakatdagi bitimlarning umumiy soniga, ya’ni nominal YaIM hajmiga 
muvofiq kelishi lozim. 
Pul bozoridagi muvozanat holatining grafik tasviri o’zida ikki chiziqning: 
pul taklifini ifodalovchi Sm chizig’ini va pulga bo’lgan talabni ifodalovchi Dm 
chizig’ini kesishuvini aks ettiradi. 
20-chizma. Pul bozoridagi muvozanat 
ортиқчалик 
r 
Sm1 
Sm2 
Sm 
етишмаслик 
r* 
M/p 

---

88 
Mahsulotlar bozorida bo’lgani kabi talab va taklifning kesishishi muvozanat 
narxini belgilaydi. Pul bozorida bunday muvozanatli narx bo’lib foiz stavkasi 
hisoblanadi. Davlat pul taklifini oshira borib, uning vaqtinchalik ortiqchaligini 
paydo etadi, natijada foiz stavkasi tushib ketadi, yoki pul taklifini qisqartira borib, 
teskari samaraga erishadi, ya’ni pul etishmasligini paydo etadi va natijada foiz 
stavkasi yoki puldan foydalanish narxi o’sadi. 
Tayanch so’z va iboralar: 
pul taklifi, depozitlar, bank multiplikatori, 
deponentlash koeffitsienti, pul bazasi, rezerv normasi, pul multiplikatori, pul 
bozoridagi muvozanat