O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

---

 1 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
 
 
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI 
 
 
“Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi 
 
 
MAKROIQTISODIYOT 
 
fanidan ma’ruza matni 
 
 
 
 
 
Tuzuvchilar: X.S.Xadjaev,
I.A.Bakiyeva, 
Sh.sh. Fayziyev 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ТОШКЕНТ – 2015 

---

 2 
I BOB. “MAKROIQTISODIYOT” FANIGA KIRISH 
1.1. Makroiqtisodiyot fanining predmeti, uslubi va vazifalari 
Resurslar, daromadlar va tayyor mahsulotlar bilan ayirboshlashning barcha 
jarayonlari uzluksiz, bir tekis kechayotgan bo’lsa, unda iqtisodiy tizim barqaror va 
muvozanatli deb tushuniladi. Ammo, har qanday iqtisodiy tizimning bunday holati 
hayoliydir. Amalda u yoki bu resurslarning, tovar hamda daromadning ortiqchaligi 
yoki etishmasligi doimo uchrab turadi. Iqtisodiyotda umumiy muvozanatning shu 
kabi buzilish hollari inflyatsiya va ishsizlik darajasining, yalpi ichki mahsulot va 
milliy daromadning o’sish sur’atlarini o’zgarishida namoyon bo’ladi. 
Sanab o’tilgan hodisalar va jarayonlar ijtimoiy ishlab chiqarishning barcha 
qatnashuvchilari yoki tizimning barcha iqtisodiy agentlarning faoliyatlari natijasida 
paydo bo’ladi va milliy iqtisodiyotni yaxlit ifodalaydi, ya’ni ular keng qamrovli 
xususiyatga ega. Shuning uchun ularni makroiqtisodiy jarayonlar va hodisalar deb 
ataladi, uni o’rganuvchi fan makroiqtisodiyot deb yuritiladi. 
Resurslar, tovarlar va daromadlarning doiraviy aylanish alohida olingan 
korxonalar, tarmoqlar, hududlar darajasida ham ro’y beradi. Ularning bu darajadati 
harakatini boshqa fan - mikroiqtisodiyot o’rganadi. Bu fan korxona yoki 
tarmoqning daromadlarini, u yoki bu mahsulotga bo’lgan talab va taklifning 
hajmini, uning narxini va boshqa ko’rsatkichlarini ko’rib chiqadi. 
Makroiqtisodiyot umumiy iqtisodiy nazariyaning bo’limi hisoblanib, unda 
milliy xo’jalik darajasida iqtisodiyotning fundamental muammolari tadqiq qilinadi.
Makroiqtisodiy nazariyaning ikki ko’rinishi o’zaro farqlanadi: 
a) pozitiv makroiqtisodiyot; 
b) normativ makroiqtisoiyot. 
Pozitiv makroiqtisodiyot real iqtisodiy hodisalarni va ularning aloqador-
liklarini o’rganadi. 
Normativ makroiqtisodiyot esa qaysi sharoitlar yoki jihatlar maqbul yoki 
nomaqbul ekanligini belgilaydi, harakatning aniq yo’nalishlarini taklif etadi.

---

 3 
Shu joyda iqtisodiy nazariyaning ikki mustaqil bo’limi sifatida 
makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot fanlarining predmetlarini o’zaro farqlab 
olishimiz zarur.
Makroiqtisodiyot yalpi ishlab chiqarishining barqaror o’sishini, 
resurslarning to’liq bandliligini, inflyatsiyaning past sur’atlarini va to’lov 
balansining muvozanatini ta’minlash nuqtai nazaridan mamlakat iqtisodiyotini bir 
butun holda tadqiq qiladi va uni makroiqtisodiy tartibga solishning iqtisodiy 
mexanizmlarini o’rganadi. 
Keltirilgan ta’rifdan ko’rinib turibdiki makroiqtisodiyot predmetida o’zaro 
bog’liq uch jihatni ajratib ko’rsatish mumkin. Bular: 
1) milliy iqtisodiyot; 
2) davlat tomonidan iqtisodiy siyosati yuritish va iqtisodiyotni tartibga solish; 
3) jahon xo’jaligi doirasida milliy iqtisodiyotni boshqa mamlakatlar 
iqtisodiyoti bilan o’zaro munosabatlari masalasi.
Uy xo’jaliklari, firmalar, davlat va tashqi dunyo makroiqtisodiyot sub’ektlari 
hisoblanadilar.
Bu sub’ektlar orasida davlatning roli bahsli masala hisoblanib kelmoqda. 
Keynschilar bozor tizimi mexanizmlarining iqtisodiyotni barqaror o’sishini 
ta’minlashga doim ham qodir emas va davlatning iqtisodiyotga aralashuvi zarur 
deb hisoblasalar, iqtisodiy nazariyaning klassik maktabi namoyondalari bunday 
aralashishga qarshi fikrlar bildiradilar.
Bugungi kunga kelib ko’pchilik mamlakatlarda davlatning iqtisodiyotdagi 
roli sezilarli darajada katta ekanligini hisobga olsak, davlatning iqtisodiy 
rivojlanish strategiyasini belgilash, bozor mexanizmlariga putur etkazmagan holda 
iqtisodiyotni tartibga solishi muhim ekanligiga iqror bo’lamiz. Davlat 
makroiqtisodiyotning boshqa sub’ektlari hatti-harakatini belgilovchi omillarni 
hisobga olgan holda, barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash maqsadida, o’z 
tasarrufida mavjud bo’lgan vositalar orqali ularni yo’naltirib turadi. Bu vositalar 
esa fiskal (byudjet-soliq) va monetar (pul-kredit) siyosatdir. Xulosa qilib aytganda 

---

 4 
makroiqtisodiyot fani alohida mamlakatda iqtisodiy siyosatning va jahon xo’jalik 
aloqalarini tashkil etishning nazariy asosi hisoblanadi. 
Zamonaviy makroiqtisodiyotning asosiy belgisi va afzalligi - bu jamiyatdagi 
jarayonlarda mavjud resurslarni cheklanganlarini qayd etib, ularni tejab ishlatish, 
farovonlikni oshirish yo’llarini asoslab berish hisoblanadi.