Xizmatlar sohasini rivojlantirishda xorijiy mamlakatlar

Mavzuga oid adabiyotlar tahlili.
 
Iqtisodi-
yotda xizmatlar sohasining vujudga kelishi, uning 
alohida tarmoq sifatida hisobga olinishi, tarixiy evo-
lyutsiyasi, rivojlanish bosqichlari va hozirgi holati 
haqida iqtisodchi olimlar va mutaxassislar tomoni-
dan o‘z asarlari, tadqiqotlari va xalqaro konferen
-
siya
larda fikr va muhozalar keltirib o‘tilgan. Ular to
-
monidan xizmatlar sohasining mamlakat iqtisodiyo-
https://doi.org/10.55439/ECED/vol24_iss4/a58
 
 
XORIJ TAJRIBASI

---

Iqtisodiyot va ta'lim / 2023-yil 4-son 
 349
tida tutgan o‘rni, ahamiyati, rivojlanishi, ijobiy jihat
-
lari o‘z davrlaridagi mavjud holatlar bo‘yicha ko‘r
-
satib o‘tilgan.
J.Delaunay va J.Gadrey “Iqtisodiy fikrdagi xiz
-
matlar: uch asrlik mun
ozaralar” asarida xizmatlar 
sohasining rivojlanish tarixi haqida iqtisodchilar va 
boshqa ijtimoiy olimlarning fikrlari hamda qarash-
larini mahorat bilan yoritib berganlar. Ular xizmat-
lar sohasini o‘rganishga Birinchi jahon urushigacha 
qiziqish past darja
da bo‘lganini ta’kidlaydilar. Bu 
davrda barcha faoliyat xizmat ko‘rsatish bo‘lib ko‘ri
-
nardi, tovarlar va xizmatlar o‘rtasidagi farq endi 
ahamiyatli hisoblanmasdi [1]. 
Adam Smit xizmatlarga “unumsiz mehnat” 
deb ta’rif beradi va u badavlat kishilar yoki dav
lat 
amaldorlari uchun deb hisoblaydi [2].
Karl Marks va Marksist ham xizmatlar soha-
sining rivojlanish salohiyatini tan olmagan. Ular xiz-
matlarni milliy mahsulotda hisobga olmagan va na-
ti
jada xizmat ko‘rsatish sohalari ko‘pincha e’tibor
-
dan chetda qolgan [1].
Tovarlar va xizmatlar o‘rtasidagi farqni eng 
to‘liq muhokama qilgan olimlardan biri T.P.Hill bo‘
-
lib, u xizmatni “odamning holati o‘zgarishi yoki 
biron-
bir iqtisodiy birlikka tegishli bo‘lgan tovar” 
deb ta’riflaydi [3]. 
Xizmatlar s
ohasining jahon miqyosida o‘sishi 
Kanada iqtisodiy kengashi hisobotining (NBER) Zvi 
Griliches tomonidan tahrirlangan bir nechta bobla-
rida keltirilgan. Unda Zvi Griliches xizmatlar sohasi-
dagi o‘sishning tezlashishi boshlanishini taxminan 
1960-yil deb belgilaydi. Uning hisob-kitoblariga 
ko‘ra, jahon yalpi ichki mahsulotida xizmatlarning 
ulushi 1947-yildan 1990-yilgacha taxminan 40 foiz-
dan 
60 foizga o‘sdi, shu davrda xizmat ko‘rsatish 
sohasida bandlik taxminan 40 foizdan 70 foizga 
yetdi [4].
Iqtisodiyot rivojlanishining turli bosqichlari-
da xizmatlarning iqtisodiyotda o‘rni haqidagi zamo
-
naviy qarashlarning evolyutsiyasini V.Rostouning 
ilmiy ishlarida kuzatish mumkin [5].
M.Kastels asarlarida xizmat koʻrsatish sohasi
-
ning rivojlanishi zamonaviy iqtisodiy tizim evolyut-
siyasidagi tabiiy hodisa sifatida qaraladi [6]. 
Afrikadagi rivojlanayotgan davlatlar Fran-
siyaning Ikkinchi jahon urushidan keyingi deyarli 
uch “ulug” o‘n yilliklar davomida tarkibiy o‘zgarish
-
lar va yuqori o‘sishga erishganidan saboq 
olishi 
mumkin. Bu muvaffaqiyatning asosiy omili ijtimoiy 
himoya siyosati, inson kapitaliga investitsiyalar va 
yuqori mahsuldorlikdagi xizmat ko‘rsatish sohasini 
rivojlantirish bo‘ldi [7].
Lyuksemburg iqtisodiy tuzilmasida 1970-yil-
larning o‘
rtalaridan boshlab xizmatlar ustunlik qila-
di. Milliy boylikni yaratishda moliyaviy xizmatlar 
ham
da asosan, korxonalarga ko‘rsatiladigan xizmat
-
lar asosiy rol o‘ynaydi. Umuman olganda, xizmat 
ko‘r
satish sohasi sanoat yoki qurilish sohasiga qara-
ganda tezroq rivojlanmoqda. Bu tendensiya bandlik 
evolyutsiyasida ham o‘z ifodasini topmoqda [8].