O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.2.
O’zbekistonda inflyatsiya sur’atlari va uning o’zgarish dinamikasi O‘zbekistondagi inflyatsiya bu mustaqil O‘zbekiston zaminida vujudga kelgan inflyatsiya emas. Tarixan bu inflyatsiya sobiq Ittifoqda yuzaga kelgan. Bu inflyatsiyaning umumiy iqtisodiy sababi davlat boshqaruvida iqtisodga nisbatan 152 siyosatga ko‘p e‘tibor berganidadir. Natijada ishlab chiqarish sur‘tlari tushib ketdi. Tovar kamyobligi yashirin jarayon bo‘lib, tovarlarni ishlab chiqarish uchun ko‘p xarajat qilinsada (xom-ashyolarning narxi yuqoriligi tufayli) tovarlar past bahoda sotilgan. Farq davlat byudjetidan qoplana borgan. 1992 yilning boshidan erkin baholarga o‘tish natijasida (oziq ovqat va yoqilgi resurslardan tashqari) inflyatsiya yuzaga otilib chiqdi va tez sur‘atlar bilan rivojlanib ketdi. Shu tufayli O‘zbekistondagi inflyatsiya sobiq Ittifoq davrida yuzaga kelgan inflyatsiyaning qoldig‘idir va uni davolash uzoq vaqtni talab qiladi. Sobiq Ittifoqda, jumladan O‘zbekistonda 90-yillardagi inflyatsiyaning asosiy sabablari - iqtisodiy muvozanatning yo‘qligi, ishlab chiqarish sur‘atlarining tushib ketishi natijasida rejali iqtisodiyotdagi inqiroz; - mahsulotlar sifatining, mehnat unumdorligining pastligi; - ishlab chiqarishda xarajatlar salmog‘ining oshib ketishi, behuda sarflar, iqtisod printsiplariga rioya qilmaslik va boshqalar hisoblanadi. Inflyatsiyaning har tomonlama avj olib ketishi mamlakatda sotsial va itisodiy jihatdan qarama qarshiliklar yuzaga kelishiga olib keladi. Shuning uchun davlat inflyatsiyaning oldini olish, pul muomalasini barqarorlashtirish chora-tadbirlari ishlab chiqadi. Inflyatsiyaga qarshi ko‘rashning asosiy shakllari: inflyatsiyaga qarshi siyosat va pul islohati hisoblanadi. Har davlatda pul muomalasi ma‘lum qonun-qoidalar asosida tartibga solib turiladi. Oldingi markazlashgan, rejali boshqaruvga asoslangan iqtisodiy tizimda pul muomalasi rejalashtirish asosida boshqarib kelingan. Aholining daromadi va harajatlarini davlat tomonidan muvofiqlashtirib turilgan. Tovar ishlab chiqarishni kengaytirish, aholiga kreditga tovar berish, baholar tizimini o‘zgartirib turish va hakazolar. Barcha jarayonlar davlat tomonidan boshqarilgani uchun pul muomalasi qonuni buzilganda davlat o‘z vakolati doirasida narxlarni o‘zgartirish yo‘li bilan, pul reformasi bilan pul muomalasini tartibga solib kelgan. 153 Bozor iqtisodi sharoitida pul muomalasi ma‘lum usullar yordamida tartibga solib turiladi. Milliy iqtisodiyotda pul muomalasini tartibga solishda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki quyidagi usullardan foydalanadi: 1. Majburiy zahira stavkasi normasini belgilash. 2. Tijorat banklarini ochiq bozorda qatnashishi. 3. Markazlashgan kreditlar uchun qayta moliyalashtirish stavkasini o‘rnatish. O‘zbekiston Respublikasining ―Markaziy banki to‘g‘risida‖gi qonunga ko‘ra, Markaziy bank tijorat banklariga minimal majburiy zahira bo‘yicha mablag‘larni maxsus hisob raqamda saqlab turish majburiyatini yuklash huquqiga ega. Bunday zahiralar normalari bankning majburiyatlari turiga, omonat muddatiga qarab belgilanadi. Bu mexanizm asosan tijorat banklarining likvid mablag‘lari hajmining muvofiqlashtirish uchun foydalanadi. Bu bilan Markaziy bank tijorat banklarining kredit berish qobiliyatiga ta‘sir etadi. Kredit, ma‘lumki o‘z navbatida pul massasining ko‘payishiga, baholarning o‘zgarishiga olib keladi. Shuning uchun majburiy norma tez-tez o‘zgartirilmaydi, chunki u muomalada pul massasini tebranib turishiga va oxiri iqtisodiy beqarorlikka olib kelishi mumkin. Markaziy bank tijorat banklarga kreditlar bo‘yicha qayta moliyalashtirish stavkasini belgilab beradi. Bu stavka tijorat banklari beradigan kreditning bahosini aniqlash asos bo‘lib xizmat qiladi. Qayta moliyalashtirish siyosati tijorat banklarining boshqa manbalaridan mablag‘lar jalb qilishiga ta‘sir etmaydi. Markaziy bank oqilona qayta moliyalashtirish stavkalarini o‘rnatib tijorat banklarini likvidlik darajasini muvofiqlashtirib turadi. Quyida berilgan jadvalda Markaziy bank qayta moliyalash stavkasining yillik darajasi va inflyatsiya darajasining yillar bo‘yicha dinamikasi qiyosiy tahlil uchun berilgan. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|