143
baxoda sotilgan. Fark davlat byudjetidan qoplana borgan. 1992 yilning
boshidan erkin baxolarga o`tish natijasida (ozik
ovkat va yokilgi
resurslardan tashkari) inflyatsiya yuzaga otilib chiqdi va tez sur`atlar
bilan rivojlanib ketdi.
SHu tufayli O`zbekistondagi inflyatsiya sobik SSSR davrida
yuzaga kelgan inflyatsiyaning qoldig’idir va uni davolash uzoq vaqtni
talab qiladi. Sobiq SSSR da, jumladan O`zbekistonda 90 - yillardagi
inflyatsiyasining asosiy sabablari:
-
iktisodiy
muvozanatning
yo`kligi,
ishlab
chikarish
sur`atlarining tushib ketishi natijasida rejali iktisodiyotdagi inkiroz;
-maxsulotlar sifatining, mexnat unumdorligining pastligi;
-ishlab chiqarishda xarajatlar salmg’gining
oshib ketishi,
bexuda sarflar, iktisod printsiplariga rioya qilmaslik va boshkalar
xisoblanadi..
Undan tashqari rivojlangan bozor sharoitiga o`tmasdan turib
baxolarning erkinlashuvi, tovar massasi ustidan ba`zi bo`limlarining
yakka xukmronlik o`rnatishi, baxolarni xoxlagacha boshqarish, kredit,
moliya
siyosatlarining
noto`g’ri
olib
borish,
iktisodning
“dollarlashuvi”, “rubl’ zona”
sining emirilishi, valyuta tushumlari va
milliy boylikning chetga oqib ketishi va boshqalar inflyatsiya
jarayonining yana rivojlanishiga olib kelgan.
Inflyatsiya jamiyatning rivojlanishiga salbiy ta`sir ko`rsatadi.
Mamlakat iqtisodiy ahvolini tang holga olib keladi:
– ishlab chiqarish hajmi tushib ketadi va baholarning oshib
borishi ishlab chiqarish istiqbollariga to`g’anoq bo`ladi.
– kapitalning asosiy qismi ishlab chiqarishdan savdo (muomala)
sohasiga, vositachilik sohasiga oqib o`tadi.
CHunki ishlab
chiqarishdan ko`ra, savdo sohasidagi kapital tezroq va ko`proq foyda
keltiradi;
– baholarning o`zgarib turishi olibsotarlikni rivojlantiradi, arzon
vaqtida olib, qimmat bo`lganda sotish jarayoni, tovar zaxiralarini yashirish
jarayonlari avj oladi;
– kredit berish jarayonlari cheklangan bo`ladi. Qarz oluvchilar
ko`payadiyu, qarz
beruvchilar soni qisqaradi, chunki qarz bergan
yutqazishi mumkin;
– davlatning moliya resurslari qadrsizlanadi va h.k.
Aholining kam daromad oluvchi qismining ijtimoiy ahvoli
yomonlashadi. Ularning real daromadlari kamayadi. Nominal
144
daromadning baholar o`sishidan tushishi natijasida aholining turmush
darajasi pasayadi. Ayniqsa, nafaqa, davlat
tashkilotlaridan maosh
oluvchilarning ahvoli qiyinlashishi mumkin. Inflyatsiya aholi
jamg’armalarining qadrsizlanishiga olib keladi. Inflyatsiya aholi ba`zi
qatlamlarining (savdosotiq sohasida) boyishiga olib keladi.
7.1-rasm.Manba: Markaziy bank hisob-kitoblari.
Davlat
aholining
daromadlar
darajasini
tenglashtirish
maqsadida daromad va soliqlarni indeksatsiya qilib boradi.
2020–2021 yillarda tarkibiy islohotlardan ko`zlangan natijalar
tobora ko`rinib borishi bilan iqtisodiyotdagi cheklovlar kamayib
boradi, bu o`z o`rnida narxlarga taklif tomonidan keladigan bosimning
pasayib borishiga imkon yaratadi. Bu,
birinchi navbatda, davlat
korxonalari islohoti va iqtisodiyotning barcha jabhalarida raqobat
muhiti kuchayishi bilan bog’liq.
YUqorida qayd etilgan sharoitlarning ta`minlanishi hamda
tashqi muhitning barqarorligi 2020 yil
oxiriga yillik inflyatsiya
darajasining 10–12 foiz oralig’ida bo`lishiga sharoit yaratadi.
Dostları ilə paylaş: