9-mavzu. Raqobat va narxning shakllanishi

texnika va texnologiyaning 
eng yangi yutuqlari ustidan nazorat qilish
uchun kurash raqobatning asosiy 
usullaridan biriga aylanib bormoqda. Bundan tashqari, ishlab chiqaruvchi 
korxonalar xaridorlarni jalb qilish maqsadida uzoq muddat foydalaniladigan 
iste’mol tovarlariga kafolatli va kafolatdan keyingi xizmat ko‘rsatishni amalga 
oshirmoqdalar. Masalan, kompyuter ishlab chiqaruvchi firma o‘z mahsulotini 
shunchaki sotish bilan cheklanmasdan, balki uni o‘rnatib berish, korxona 
xodimlarini kompyuterdan foydalanishga o‘rgatish, kafolatlangan muddatda va 
undan keyingi davrda ta’mir ishlarini bajarish, texnikaviy xizmat ko‘rsatish 
kabilarni ham amalga oshiradi; mahsulot xossa va o‘lchamlarini buyurtmachi 
ehtiyojlariga yaqinlashtiradi. 
Narxsiz raqobat usullari ichida marketing muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u 
mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonini talabga moslashtiruvchi tadbirlar 
tizimidan iborat. Bozor iqtisodiyoti sharoitida talabni yaxshi o‘rgangan va 
iste’molchilar ehtiyojlarini to‘laroq qondira oladigan korxonalar har doim raqobat 
kurashida yutib chiqadi. 
Yirik ishlab chiqaruvchilar bozordagi vaziyatni o‘zgartirish uchun o‘zlarining 
ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishni kamaytirib tovar taklifini 
qisqartiradilar. Shu sababli iqtisodiy beqarorlik davrlarida ham narx 
barqarorligicha qolaveradi. Shunday qilib, monopoliyalar hukmron bo‘lgan 
sharoitda narxsiz raqobat muhim o‘rin tutadi. Buning sababi shundaki, birinchidan, 
monopoliyalar tovar sifatini oshirish, iste’molchilarga xizmat ko‘rsatishni 
yaxshilash yo‘li bilan sotiladigan tovar hajmini ko‘paytirishi mumkin. Ikkinchidan, 
5
Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue Economics p. 410-415 

---

Raqobat va narxning shakllanishi 
 
 
157 
ular moliyaviy jihatdan kuchli bo‘lganligi sababli mahsulotini yangilash, ishlab 
chiqarishni qayta jihozlash va reklamaga zarur bo‘lgan mablag‘ni sarflay oladilar.