O'quv qo'llanma

1-MAVZU. AXBOROT XAVFSIZLIGINING ASOSIY TUSHUNCHALARI
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarining xavfsizligi deganda, ular meyoriy 
ishlash jarayoniga tasodifiy yoki oldindan moMjallangan aralashishidan hamda 
ulaming tashkil etuvchilarini o ‘g ‘irlashga, o'zgartirishga yoki buzishga bo'lgan 
intilishlardan himoya qilinganligi tushuniladi.
Axborotga murojaat qilish deganda, axborot bilan tanishib chiqish, uni qayta 
ishlash. nusxalash, o ‘zgartirish va yo'qotish tushuniladi.
Axborotga ruxsat etilgan murojaat qilish bu, murojaat qilish cheklanishlariga 
o ‘matilgan qoidalami buzmaydigan, axborotga murojaat qilishdir.
1. Axborot xavfsizligi tushunchalari
Axborot xavfsizligi deganda tabiiy yoki sun’iy xarakterdagi tasodifiy yoki 
qasddan qilingan ta’sirlardan axborot va uni madadlab turuvchi infrastukturaning 
himoyalanganligi tushuniladi.
Axborotning muximlik darajasi qadim zamonlardan m a’lum. Shuning uchun 
xam qadimda axborotni himoyalash uchun turli xil usullar qoMlanilgan. Ulardan biri
- sirli yozuvdir. Undagi xabarni xabar yuborilgan manzil egasidan boshqa shaxs 
o ‘qiy olmagan. Asrlar davomida bu san’at - sirli yozuv jam iyatning yuqori 
tabaqalari, davlatning elchixona rezidentsiyalari va razvedka missiyalaridan 
tashqariga chiqmagan. Faqat bir necha o ‘n yil oldin hamma narsa tubdan o'zgardi. 
ya’ni axborot o ‘z qiymatiga ega bo‘ldi va keng tarqaladigan mahsulotga aylandi. Uni 
endilikda ishlab chiqaradilar, saqlaydilar, uzatishadi, sotadilar va sotib oladilar. 
Bulardan tashqari uni o‘g ‘irlaydilar, buzib talqin etadilar va soxtalashtiradilar. 
Shunday qilib. axborotni himoyalash zaruriyati tug‘iladi. Axborotni qayta ishlash 
sanoatining paydo boMishi axborotni himoyalash sanoatining paydo bo'lishiga olib 
keladi. Avtomatlashtiriltan axborot tizimlarida axborotlar o‘zining hayotiy davriga 
ega bo‘ladi.
Bu davr uni yaratish, undan foydalanish va kerak boMmaganda yo‘qotishdan 
iboratdir. Axborotlar xayotiy davrining xar bir bosqichida ulam ing himoyalanganlik 
darajasi turlicha baholanadi.
Maxfiy va qimmatbaho axborotlarga ruxsatsiz kirishdan himoyalash eng 
muxim vazifalardan biri sanaladi. Kompyuter egalari va foydalanuvchilarning mulki 
huquqlarini himoyalash - bu ishlab chiqarilayotgan axborotlami jiddiy iqtisodiy va
6

---

boshha moddiy hamda nomoddiy zarariar keltirishi mumkin boMgan turli kirishlar va 
o ‘g ‘irlashlardan himoyalashdir.