O'quv qo'llanma
Yüklə 4,33 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Samandarov Javlon Iskandarovich «AXBOROT XAVFSIZLIGI» Oquv qollanma
- Taqrizchilar
|
Samandarov JavloiPlskandaroyictil «AXBOROT Toshkent 2022 O ’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI Samandarov Javlon Iskandarovich «AXBOROT XAVFSIZLIGI» O'quv qo'llanma Toshkent 2022 Ushbu o ‘quv qo ilan m a Toshkent davlat pcdagogika universitetining Matematika inlormatika ta'liin yo'nalishi bakalavnat talabalariga o'quv rcjasidagi “Axborot xavfsizligi” fanini o'qitishda va fanlami alohida mavzularini batafsil o'rgam shda ishlatilishiga m oijallangan. Taqrizchilar: Nizomiy nomidagi TDPU “Matematika va TAT” kafedrasi mudiri dots. P.f.n. M.E.Mamarajabov NavDPI “Informatika” kafedrasi dotscnti p.f.n. T.U.Utapov MUNDARIJA K IR ISH ...............................................................................................................................4 1-mavzu. Axborot xavfsizligining asosiv tushunchalari...........................................6 2-mavzu. Axborot himovasi va uning tu rla ri............................................................ 12 3-mavzu. Axborotlami himoyalash ta ’m inoti........................................................... 15 4-mavzu. Axborotlami him oyalash............................................................................ 19 5-mavzu. Krioto tizim asoslari.................................................................................... 31 6-mavzu. Simmetrivali kripto tizim asoslari............................................................. 41 7-mavzu. Axborot tizimlarida xavfsizlik................................................................... 60 8-mavzu. Internet tarm og‘i himovasini tashkil etish ............................................... 67 9-mavzu. Tarmoq xavfsizligi........................................................................................81 10-mavzu. Axborot iinovatini aniqlash uchun huauaiv aonunchilik b azasi.....107 11-mavzu. Ommaviy axborot vositalaridan tanqidiv foydalanish......................... 122 Adabivotlar ro ’v x a ti.....................................................................................................131 3 KIRISH Axborot juda qadriyatli yoki o ‘ta muhim bo‘ Iganligi sababli bunday axborotni saqlaydigan, qayta ishlaydigan yoki uzatadigan kompyuter tizimlariga nisbatan turli— tuman yomon niyatli harakatlar mavjuddir. Masalan, buzg‘unchi o'zini boshqa foydalanuvchi kabi ko‘rsatishga intilishi, aloqa kanalini bildirmasdan eshitib olishi yoki tizim foydalanuvchilari almashayotgan axborotni ushlab olishi va o ‘zgartirishi mumkin. Zamonaviy kompyuter tizimlari va tarmoqlari (KT va T), Internet yomon niyatli odamlarga muhim maxfiy axborotni o ‘g ‘irlash, buzish yoki xalaqitlarga uchratish maqsadida korxona va tashkilotlaming ichki tarmoqlariga kirish uchun ko‘plab imkoniyat yaratib beradilar. Shu sababli hozirda insonlami va jamiyatni informatsion xavfsizlik va axborotni himoya qilishni ta’minlash muammosini kompleks yechishni dolzarb ravishda kerakligi paydo boMmokda. Axborot xavfsizligini ta’minlash muammosi Intemetning ishlash sharoitlarida muhim ahamiyat kasb etadi. Mutloq ko‘pchilik kompaniya va tashkilotlar bugungi kunda o'zlarining lokal tarmoqlarini Intemetga, uning resurslari va afzalliklaridan foydalanish uchun ulamoqdalar. Ular Intemetni turli maqsadlarda ishlatadilar, bunga elektron pochta bilan almashinish, qiziqib qolgan shaxs va tashkilotlar o ‘rtasida axborotlami olish va tarqatish va boshqalar kiradi. Bosh tarmoqqa ulanish katta afzallikga ega, ammo bunda ulanayotgan lokal yoki korporativ tarmoqdagi axborot xavfsizligini ta'm inlashda jiddiy muammolar paydo boMadi. 0 ‘zining idealogiyasidagi ochiqchilik tufayli Internet yomon niyatli odamlarga, muhim va maxfiy axborotni o ‘gMrlash, xalaqitlarga uchratish va buzish maqsadida korxona va tashkilotlaming ichki tarmoqlariga kirish uchun ko‘p imkoniyat yaratib beradi. Axborot juda axamiyatli yoki o‘ta muhim boMganligi sababli bunday axborotni saqlayotgan, qayta ishlayotgan yoki uzatayotgan kompyuter tizimlari va tarmoqlariga nisbatan turli xil yomon niyatli xarakatlar boMishi mumkin. Masalan, buzuvchi odam o‘zini tizimning boshqa foydalanuvchisi qilib ko‘rsatishga intilishi mumkin, aloqa kanalini bildirmasdan eshitishi yoki tarmoq foydalanuvchilari almashayotgan axborotni ushlab olish va o ‘zgartirishi mumkin. Tizimning foydalanuvchisi buzg'unchi boMishi mumkin, u o ‘zi xaqiqatda ham uzatilmagan m a’lumotni ular tomonidan olinganligini tasdiqlashga intilishi mumkin. U murojaat qilishi mumkin boMmagan axborotga murojaat qilishga ruxsat olish uchun o ‘zining vakolatlarini kengaytirishga intilishi yoki boshqa foydalanuvchilaming xuquqlarini ruxsat etilmagan holda o ‘zgartirib tizimni buzishga intilishi mumkin. Shu munosabat bilan, zamonaviy axborotlashgan jam iyatda global va boshqa tarmoqlarning ulkan afzalliklari mavjudligi bilan bir qatorda, ularda axborotni himoya qilish bo'yicha o‘ziga xos muammolarni ham yechishga to ‘g‘ri keladi. Shuning uchun axborotning maxfiyligi va butunligini ta’minlash bilan bogMiq boMgan barcha kerakli ishlami amalga oshirish uchun samarali vositalami yaratish va qoMlash juda muhimdir. 4 Intemetni tadbiq qilinishi bilan jinoyatlar ayniqsa keng quloch yoydi. Bu esa qonuniyatlidir, negaki SHK ning faol ishlatilishining birinchi o ‘n yilligida kompyuterlarga asosan telefon tarm og'i orqali ulanib olgan xakerlar yoki «elektron qaroqchilar» asosiy xavf-xatarga ega boMgan bo'Isa, unda kompyuter tizimlarini va tarmoqlarini ommaviy ishlatish davrida axborotning ishonchliligi va butunligini buzishga kompyuter viruslari dasturlari va Internet global tarmoqi orqali xavf solinmoqda. Maqsadlarga qarashlar tizimi kabi axborot xavfsizligi konsepsiyasi, axborot xavfsizligini ta ’minlash usullari va uni himoya qilish vostitalari umumiy k o ‘rinishda uchta oddiy savolga javob berishi kerak: nimani, nimadan va qanday himoya qilish kerak? «Nimani himoya qilish kerak?» savoli bilan himoya qilish obyekti tushunchasi, ya’ni axborotlarni yig‘ish, saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun m o‘ijaliangan fizik, apparatli, dasturli va hujjatli vositalaming kompleksi bogMangandir. «Nimadan himoya qilish kerak?» savoli havf (tahdid) tushunchasi bilan, ya’ni axborotning yo ‘qotilishiga yoki ochiq e ’lon qilinishiga olib keladigan, himoya qilish obyektiga noqonuniy ta’sir etishni potensial imkoniyatlari bog‘langandir. «Axborotni qanday himoya qilish kerak?» savoli bilan himoya qilish tizimi tushunchasi, ya’ni tadbir va vositalar kompleksi hamda ular asosida himoya qilish obyektining xavfsizligi xavflarini turli - tuman ko'rinishlarini payqash, qaytarish Va yo‘q qilishga yo'naltirilgan faoliyat ajralmas ravishda bog'langandir. Zamonaviy axborotlashgan jam iyatda ko'proq «axborot » tushunchasi sotib olish. sotish, biror boshqa narsaga almashtirish mumkin bo‘lgan maxsus tovaming belgilanishi kabi ishlatiladi. Bunda axborot narxi uning o ‘zi joylashgan kompyuter tizimining o ‘zidan yuzlab va minglab marta oshib ketadi. Shuning uchun, tabiiyki, axborotni ruxsat etilmagan murojaat etishdan. bila turib o ‘gartirishdan, o ‘g'irlashdan, yo‘q qilishdan va boshqa jinoiy harakatlardan himoya qilishning jiddiy zarurligi kelib chiqadi. Axborotlashtirish zamonaviy jam iyat xayotining tavsiflar sifati hisoblanadi. Yangi axborotli vositalar va texnologiyalar xalq xo jaligining va inson faoliyatining barcha sohalariga faol tadbiq qilinmokda. Ular kosmik kema va samolyotlami boshqaradilar, atom elektrostansiyalarining ishini nazorat qiladi, axoliga juda ko‘p miqdordagi axborot xizmatlarini taqdim etadi va x.k. Kompyuterlar, kompyuter tizimlari va tarmoqlari axborotni saqlash va qayta ishlashni, uni iste’molchilarga taqdim etishni, shu bilan birga eng zamonaviy axborot texnologiyalarini qo llashni amalga oshiradigan, axborotni qayta ishlaydigan barcha avtomatlashtirilgan tizimlarning asosi hisoblanadi. 5 Yüklə 4,33 Kb. Dostları ilə paylaş:
|