Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi Published by Kış 2021/ 8-4
Yüklə 482,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
7. Geyik
Geyik doğası itibariyle hızlı koşan ve görünüş olarak zarif olan yabani bir hayvandır. Savunmasız olup avcı insanların ve hayvanların avı olarak bilinir. Geyik, eski Türk destanlarında, Türk kültürünün en yaygın faaliyetlerinden olan avcılık motifiyle birlikte yer alır. Bir av hayvanı olmasının yanı sıra Türk mitolojisinde koruyuculuğuyla öne çıkan bir külttür. Azerbaycan efsanelerinde geyik, hastaları iyileştiren, hastalık veren kötü ruhların kovucusu özellikleriyle de yer aldığı görülür. 40 Türkler için kutsal bir hayvan olan geyikler, Türk mitolojisinde geyikten türeyiş motifi yer almasa da Sibirya’nın tundralarında Ren geyiğinden türeyişe dayanan inançlar mevcuttur. 41 Oğuz Kağan Destanı’ndaki yeri, Oğuz Kağan’ın kahraman oluşunda önemli bir rolü olan halka korku salan gergedanı öldürmeden önce, onu tanımak, ne kadar tehlikeli olduğunu öğrenmek üzere yem olarak kullandığı bir hayvandır. Oğuz, ilk önce bir geyiği söğüt dalıyla bir ağaca bağlayarak gergedanı avlamak üzere bir tuzak kurup oradan uzaklaşır. Geri döndüğünde gergedanın geyiği alıp götürdüğünü öğrenir. Geyik asıl metinde buğu olarak 40 R. Alizade, a.g.e., s. 97. 41 B. Ögel, a.g.e ., s. 569. Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4 ss.1730-1752 1747 geçmektedir: “Bir buğu aldı. Şul buğunı dal nug çubukı birle ıgaçka bağladı, kiddi” 42 (Bir geyik ele geçirdi, onu söğüt dalı ile bir ağaca bağladı ve gitti). 8. Doğan Doğan, Uygurca destanda yer alan yırtıcılığıyla bilinen bir kuştur. Destanda öküz ve gergedandan sonra çizimine yer verilen üçüncü hayvandır. Doğan, aynı zamanda destanda, bir ön ad ile tanımlanan hayvanlardan biridir. Bang ve Arat’ın çevirisine göre “ala doğan” kuşu şeklinde çevrilmiş oluporijinal metne göre ismi şungkar olarak geçer: “kene kelib kördi kim: bir şungkar kıyandkat içegüsin yimekde durur” 43 (Tekrar geldiği zaman gördü ki: bir ala doğan gergedanın bağırsaklarını yemektedir). Esas metinde şungkar olarak geçtiği için ses benzerliği açısından sungur ile benzerliği yer almaktadır. Göçebe hayat tarzında önemi olan, avcılıkta yaygın olarak bir yardımcı kullanılan sungur kuşunun bu destanda da yer bulması olasıdır. 44 Ala doğan destanda yer alan konumuyla Dede Korkut boylarında avcılıkta kullanılan, sahipleri tarafından eğitilen şahin kuşuyla benzerlik taşımaktadır. Oğuz, nihayet gergedanın başını kesip götürdükten sonra geri döndüğünde gergedanın cansız bedeninin başında bir ala doğanın olduğunu görür. Ala doğan, Oğuz’un öldürdüğü gergedanın bağırsaklarını yemektedir. Bunun üzerine Oğuz Kağan, yanındaki yay ve ok ile doğanı öldürüp başını keser. “Sonra dedi ki: (Gergedan) geyiği yedi, ayıyı yedi. Kargım onu öldürdü; demir olsa (olduğu için). Gergedanı ala doğan yedi. Yayım, okum onu öldürdü; bakır olsa (olduğu için) dedi, gitti.” 45 Oğuz kuşu öldürdükten sonra gitmeden önce, bu durum için böyle açıklama yapar. Oğuz, ayı ve gergedandan sonra bu vahşi kuşu da öldürerek gücünü ve avcılık yeteneğini bir kez daha göstermiş olur. 42 W. Bang-R. R. Arat, a.g.e ., s. 10. 43 W. Bang-R. R. Arat, a.g.e ., s. 12. 44 Paul Pelliot, Uygur Yazısıyla Yazılmış Uğuz Hun Destanı Üzerine , (çev. Vedat Köken), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995, s. 28. 45 W. Bang-R. R. Arat, a.g.e ., s. 13. Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4 ss.1730-1752 Yüklə 482,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|