Azərbaycan türkləRİNİN

k am (qam)
―şaman‖ və bir sıra qədim türk 
tayfa adları (avar, bolqar, qacar, sabar, xəzər və b.) üçün səciyyəvi ər – ―kişi‖, 
―igid‖, ―döyüşçü‖ sözündən ibarətdir. Bu fikir ilk dəfə F.Cəlilov tərəfindən irəli 
sürülmüşdür. Qeyd etmək lazımd ır ki, Kəmər (Qəmər) etnoniminin b irinci 
ko mponenti olan ―kam‖, ―qam‖ sözü başqa türk tayfa adlarının da kökünü t əşkil 
edir: Ka ma k (Azərbaycanda Qay maqlı kəndlərin in adlarında qalmışdır), ka man 
yaxud ku man (rus mənbələ rində poloves adlanırdıla r), ka mat (ku mat) və s. De mə li, 
Kə mər etnoniminin ―ka m‖, ― kə m‖ ko mponenti təsadüfi deyil. 
2. Q.A.Melikişvili yazır ki, kimmerlər Albaniyanın qərbində də 
yaşamışlar (134). Araşdırmalarımız göstərir ki, Cənubi Qafqaza gəlmiş kəmərlərin 
bir hissəsi Azərbaycanın qərb bölgəsində, Gürcüstanda və Ermənistanda həmişəlik 
məskunlaş mışdır.Qa za x – Bo rçalı bölgəsində Böyük və Kiç ik Kə mərli, Kə mərqaya,
Qə mərli kəndlə rin in adları da bu tayfa ilə bağlıd ır. Keçən əsrdə Qafqazda Kə mə rli 
adlı yeddi kənd vardı. Kimmerlər- kəmərlər indi Ermənistan adlanan ərazin in 
toponimiyasında da iz qoymuşlar. Yeravan yaxınlığında o rta əsrlərdə Qu mri, 
Qə mri (―Qə mər‖ etnoniminin e rmənicə tələffüz forması) ad lı a zərbaycanlı kəndi 
vardı. Ermən i mənbələrində bu toponim Ku mayr kimid ir. Ermən i tarixçisi 
Y.A.Manandyan yazır ki, ―Ku mar‖ toponimi (―y‖ s əsi ermən icə əlavə olun madır, 
Ku mar isə Ka marın fonetik formasıdır) kimmer etnonimini əks etdirir (132, 21). 
Türkiyədə də Kəmərli ad lı kənd vardır. İranda Qaşqay tayfasının bir qolu Qəmər 
adlanır. Deməli, antik müəlliflərin ―kimmer‖ kimi işlətdikləri Kəmər və Qəmər 
etnonimi kənardan verilmə ad yo x, ö zünüadlandırma id i. Bu etnonimin Kə mə r, 

---

100 
Qə mər o lduğunu Asur mənbələ rində onun Qame r kimi yazılması da göstərir (101, 
№ 2).
Kimmerlə rin ça r adla rı da fikrimizi təsdiq edir. 
 
 
T e u ş p a
. İran dillərində 
tava – aspa
– ―güclü, tablı at‖ kimi 
məna landırılmışdır (102, 240). Türkcə 
tuş 
– ―qızıl bəzək‖ və 
bay
– ―varlı‖
sözlərindəndir. Deməli, Tuşbay kimi səslənmiş bu ad ―qızıl bəzəyi o lan‖ 
mənasındadır. Ata – ananın uşaq böyüyəndən sonra qızıl bəzə k sahibi olması 
arzusunu ifadə edir.
T u q d a m e
. Osetin dili əsasında ―qüvvəsi ilə bəzəyən‖ kimi izah
edilmişdir. Türkcə 
tur
– ―döyüş bayrağı‖ və 
tomay
– ―bəzək‖, ya xud tu may – 
―sipər‖ (100, 585) sözlərindəndir. ―Döyüş bayrağının bəzəyi‖ mənasındadır.Adın 
birinci ko mponenti olan ―tuq‖ sözü qədim türklərdə hakimlərin adları üçün 
səciyyəvidir. Turkeşlərin 738- 739-cü illərdəki xaqanı Tu k – Varsen (yəni ―tuqsan‖, 
―tuq varsan‖, ―tuqun özüsən‖) adlanırdı. XII əsrdə Azərbaycanın Beyləqan 
şəhərində bir şəxs adının Tuk – Teq in adlan ması məlu mdur. XIII əsrdə 
monqolların içərisində Tukluk, Tuk- Tey mur və b. Adlarla müqayisə olunur.
S a n d a k u r r u
(102, 239). Asur dilində ―r‖ səsi qoşalaşdırılmış və 
adın sonuna adlıq hal şəkilçisi ―u‖ səsi əlavə o lun muşdur Əslində Sandakurdur. 
Türkcə 
san
– ―ad san‖, ―şan- şöhrət‖ sözü, -
da
(-la) şəkilçisi və 
k ur
– ― möhkə m‖, 
―səbatlı (igid )‖ sözündəndir. XIII əsrdə monqolların içərisində Handakur, Çingiz 
xanın nəvəsi Sanku r, Cuci xanın oğlu Şinqkur (28) ş əxs adları ilə müqayisə olunur. 
Bu ad ı bəzi tədqiqatçılar ‖ Sandakşatra‖ kimi də o xuyurlar. İ.M .Dyakonov 
Sandakurru formasın ı izah edə bilməmiş, Sandakşatra formasın ı isə İran dillərində 
―Allah Sandonun hakimiyəti‖ mənasını verd iyini yazmışdır (102, 240- 241). Bu 
inandırıcı deyil, heç olmasa ona görə ki, İran xalq larında Sando adlı Allah adı 
mə lu m deyil. Əgər bu adın Sandakşatra olduğunu güman ets ək, onu yenə də qədim 
türk dilləri əsasında izah etmək mü mkündür.