MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
sanqvinik, xolerik, fleqmatik
və melanxolik -adı da elə buradan götürülmüşdür. Bu adlar müasir psixologiyada indi də işlənir. Temperamentin psixoloji xarakteristikasfı getdikcə geniş- lənmişdir. Roma həkimi Qalen (II əsr) temperament tiplərini fizioloji, psixoloji, hətta əxlaqi xassələrlə birlikdə şərh etmişdir. XVIII əsrin axırında alman filosofu İ.Kant temperamenti yalnız psixoloji xassə kimi xarakterizə edirdi. XIX əsrə qədər tempe- rament ancaq psixoloji xassə kimi izah olunurdu. Nəhayət, temperament haqqında olan tə'limlərdə, xüsusən onun fizioloji əsasları haqqında olan təsəvvürlər dəyişdi. İki istiqamət arasında (birinci temperament tiplərinin daxili if-razat vəzilərinin fəaliyyətinin nisbəti) alman psixoloqu Kreçmer, Amerika psixoloqu Şeldon ikincisi isə sinir sistetinin xassələrinin nisbəti (İ.P.Pavlov) arasında ciddi fikir mübarizəsi başlandı. Sinir sisteminin xassələri haqqında tə'limində İ.P.Pavlov temperamentin elmi izahını vermişdir. O, belə bir fikrə gəl- 1 Ümumipsixologiya. Prof. Petrovskinin red. ilə. Bakı, Maarif, . 1982, 430 s. 78 downloaded from KitabYurdu.org mişdir ki, temperament də, şərti reflektor fəaliyyətin xüsusiy- yətləri üçün şərt olan eyni səbəblərdən asılıdır. Pavlov eksperimental tədqiqatlar əsasında müəyyən etmişdir ki, şərti reflekslərin yaranması üçün əsas səbəb sinir sisteminin xassələridir. O, üç belə xassə müəyyən etmişdir: 1) oyanma və ləngimənin sinir hüceyrələrinin iş qabiliy- yətindən asılı olan gücü; 2) sinir proseslərinin müvazinəti; 3) sinir proseslərinin mütəhərrikliyi (Şəkil 3). Bütün bu xassələr, sinir sistemi, orqanizmlə xarici mühit arasında müvazinət yaratmaq funksiyasını yerinə yetirir. İ.P.Pavlov sinir sisteminin dörd əsas tipini ayrıd etmişdir: 1) qüvvətli, müvazinətsiz tip (burada oyanma prosesi da- ha üstündür); 2) qüvvətli, müvazinətli, mütəhərrik tip; 3) qüvvətli, müvazinətli, əhatəli (inert) tip; 4) zəif tip. İ.P.Pavlov sinir sisteminin bu ümumi tiplərinin tempera- mentin fizioloji əsasını təşkil etməsini tədqiq etmişdir. O, sinir sisteminin bu ümumi tiplərinin temperamentin ənənəvi dörd (xolerik, sanqvinik, melanxolik, fleqmatik) tipinin əsasını təşkil etdiyini qeyd etməklə bərabər, sinir sisteminin başqa xassələ-rinin mövcudluğu fikrini də irəli sürürdü. Temperament sinir sistemi tipinin davranış və rəftarı təzahürü kimi meydana çıxır, yəni hər bir temperament tipi müəyyən bir sinir sistemi tipinə uyğun gəlir (cədvəl 1). Sinir sistemindən asılılıq temperamentin çoxcəhətli xarakterə malik olduğunu göstərir. Bu o deməkdir ki, temperamentin bir neçə müxtəlif xassəsi sinir sisteminin eyni bir xassəsindən asılıdır və əksinə. Temperamentin bir xassəsi sinir sisteminin bir neçə müxtəlif xassəsindən asılıdır. Sinir sisteminin ümumi tipini İ.P.Pavlov Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|