D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

H.Ui.KpeMep. Teopua 
B e p o s r r H o c r e ii h
MaTCManfHecKaji CTaTHCTHKa. MocKBa. 
I O h h t h .
2013.CTp. 476-506.
5 7

---

Taqsimot qonunlari, ular tayanib ish ko‘ruvchi tasodifiy miqdorlar 
xarakteri bo'yicha diskret va uzluksiz tasodifiy miqdorlar taqsimot 
qonunlariga ajraladi.
Har bir ijtimoiy-iqtisodiy jarayonni bashoratlash davrlarlar bilan 
farqlanadi:
qisqa muddatli (1 yilgacha, ammo odatda bir chorak);
o ‘rta muddatli (1 yildan 3 yilgacha);
uzoq muddatli (3 yil va undan ko‘proq).26
Taqsim ot qonunlari normal taqsimotdan kelib chiqadi. Diskret 
tasodifiy m iqdorlar bilan ish ko‘ruvchi taqsimotiarga binominal, 
Puasson, geometrik taqsimot qonunlari kiradi.
Uzluksiz tasodifiy miqdorlardan foydalanib ish ko‘ruvchi taqsimot 
qonunlari o ‘z ichiga normal, Fisher, 
x
-kvadrat, lognormal, Styudent,
♦ 27
eksponensial taqsim otlam i oladi. 
Bashoratlash davri qanchalik uzoq 
boMsa, axborotning ishonchliligi shuncha past b o ‘ladi va aksincha.
26 E . B . U I h k h h , A .r.H m ap T H iU B H JiH M a T C M a w ie c K H e M eTO/ibi h M o a e jw b y n p a s jie H H H . 
M.
.Qejio. 2010. crp. 190
27 Allen L.W. Applied statistics for business and economics. USA:IRW1N, 2012.
58

---

IV B O B . B IZ N E SD A R A Q O B A T USTUNLIG INI
T A ’M INLA SH K O N S B P S IY A S I
4.1. Biznesda raqobatbardoshlikni baholash uslublari
Biznes bilan shug‘ullanayotgan korxonalar faoliyatining samara- 
dorligi, bozor muhitiga qay darajada moslashishi, unda faoliyat yuri- 
tishi bevosita uning raqobatbardoshligiga bog‘liq. Korxonalaming ri- 
vojlanishida raqobatning ahamiyatini kengroq tushunish uchun raqobat 
ustunligi omillarini aniqlash va ulam i tizimli tartibga solish lozim. 
Biznesda raqobat omillarining tabiati, ta’sir darajasi, xarakteri boshqa 
tarmoqlarga nisbatan turlicha b o ‘ganligi, uning bozor faoliyati 
samaradorlik ko‘rsatkichlariga kom pleks ta’sir ko‘rsatishini nazarda 
tutilganda tarmoqda faoliyat yurituvchi subyektlaming raqobatbar- 
doshlik omillarini tadqiq etish, ulam i tizimli tartiblashning ilmiy- 
uslubiy asoslarini shakllantirish dolzarbdir.
Korxona raqobatbardoshligini baholashning aniq bir tuzilmaviy 
shaklini ishlab chiqish borasida bir qator ilmiy tadqiqotlar mavjud 
b o iib , biroq bu borada hali bir to‘xtamga kelinmagan. Ilmiy 
adabiyotlarda korxonalaming ishlab chiqarayotgan mahsuloti, faoliyat 
turi, iqtisodiy faoliyati sam aradorligiga yoki marketing faoliyatini qay 
darajada yoMga qo‘yganligiga k o ‘ra raqobatbardoshligini baholash 
uslublari keng tarqalgan. Raqobatbardoshlikni baholashning umum- 
e ’tirof etilgan usullarida “m ahsulot sifatini oshirish” asosiy omil 
sifatida ko‘riladi28, biroq uni tahlil qilishda shakllangan ilmiy 
maktablar tajribalari turlicha hisoblanadi. Yaponlar modelida asosiy 
e ’tibor “sifat tizimini yangilash” asosiy omil sifatida baholansa, 
fransuzlar “marketing faoliyatini” qay darajada tashkil etganligini, 
amerikacha uslublarda esa ko‘proq “bozorda yetakchilik”ni ta’minlash 
yoki “bozor ulushini baholash” usullaridan foydalanadi. Yapon 
modelining asosiy xususiyatlari iste’mol talabiga mahsulotni qay