davlat mulki, jamoa
mulki, xususiy mulk, shaxsiy mulk, aralash mulk
Mulkchilik turli shakllarining mavjud bo’lishi va ularning iqtisodiy mezoni,
avvalo, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va ishlab
chiqarishning umumlashuvi darajasi bilan bog’liq. shu bilan birga
mulkchilik shakllari ishlab chiqaruvchi kuchlarning holati, ijtimoiy
mehnat taqsimoti va tashkiliy-iqtisodiy munosabatlarining yetuklik
darajasi bilan mos kelishi zarur.
Davlat mulki – egalik qilish, foydalanish va tasarruf qilish davlat
ixtiyorida bo’lgan mulk obhektlaridan iborat.
Davlat mulki asosan
ikki yo’l bilan hosil bo’ladi:
1) xususiy mol-mulkning milliylashtirilib, davlat ixtiyoriga o’tkazilishi;
2) davlat mablag’lari hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli
korxona va tashkilotlarda investitsiyalarni amalga oshirish.
Jamoa mulki – muayyan maqsad yo’lida o’zlarida bo’lgan ishlab
chiqarish vositalarini umumlashtirib jamoaga birlashgan kishilar
tomonidan moddiy va mahnaviy boyliklarni hamjihatlik bilan
o’zlashtirishni bildiradi.
Jamoa mulki davlat mulkini korxona jamoasi
sotib olishi, badal to’lab korxona qurishi, aktsiya chiqarib, ularni sotish
kabi yo’llar orqali ‘aydo bo’ldi. Jamoa mulkining muhim xususiyati
shundaki, ishlab chiqarish vositalari va mehnat mahsuliga ayrim
shaxslar emas, balki mahlum guruh, kishilar egalik qiladi. Jamoa mulkiga
koo’erativlarning, ijara va jamoa korxonalarining, aktsiyadorlar
jamiyatlari, xo’jalik jamiyatlari va shirkatlarining, jamoa tashkilotlari va
diniy tashkilotlarning mulki kiradi
Oilaviy mulk.
Oila ahzolarining mulki oilaviy mulkdir. Bu mulk oila
ahzolarining ehtiyojlarini qondirish, uy-ro’zg’or va yordamchi xo’jalikni
yuritish uchun hamda daromad olish maqsadida qonunda ruxsat
berilgan, o’zga faoliyat uchun kerakli ishlab chiqarish vositalarini va
istehmol buyumlarini, yaratilgan mahsulotlarni o’z ichiga olishi mumkin.
Mahalla mulki.
Ijtimoiy o’z-o’zini boshqarishning boshlang’ich
bo’g’inlari — mahallalar egalik qiladigan, foydalaniladigan va tasarruf
etadigan mol-mulk, mahalla aholisining birgalikdagi mehnat faoliyati
yoki ularning mushtarak daromadlari, shuningdek mazkur mol-mulkdan
xo’jalik maqsadlarida foydalanishdan kelgan tushumlar, yuridik va
jismoniy shaxslarning ixtiyoriy badallari, moddiy va xayriya yo’sinidagi
yordamlari, xalq de’utatlari mahalliy Sovetlari beradigan moddiy va
moliyaviy resurslar asosida vujudga keltirilgan mol-mulkdan iborat.
|
