Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва
Radiotsion defektoskopiya usullari
Yüklə 24,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.3. Radiotsion defektoskopiya usullari
Radiotsion defektoskopiyaning asosiy turlariga rentgenodefektoskopiya, γ - defektoskopiya, neytron defektoskopiya va radiotsion qalinlik o‘lchash kiradi. Rentgeno - va γ -defektoskopiya ionlovchi nurlanishlar sinovini o‘tkazishning va qayd etish usullarining umumiy uslubiyotiga ega va bir biridan ionlovchi nurlanishlarning faqat foydalanilayotgan manbalari bo‘yicha farqlanadi. Rentgeno–defektoskopiya – qurilish materiallari va buyumlarida ularni rentgen nurlanishlarini qayd etish usullariga bog‘liq holda rentgeno defektoskopiyaning bir nechta usullari ajratiladi; rentgennografik, kserografik, rentgenoskopik va radiometrik. Rentgenografik usul - nuqsonini rentgen plyonkasi yordamida aniqlashga asoslangan. Fotosuratni olish uchun tekshirilayotgan materialning bir tomoniga 239 rentgen nurlari manbai joylashtiriladi (8.4.- rasm), ikkinchi tomoniga rentgen fotonplyonkasi bo‘lgan kasseta qo‘yiladi. Rentgen nurlari material ichidan singib o‘tib, fotoplyonkaga ta’sir ko‘rsatadi, bunda bu ta’sir materialning zichligiga bog‘liq holda turlicha bo‘ladi. Nuqsonli joylarda (bo‘shliqlar, yoriqlar va h.k.) nurlarning sinib o‘tish qobiliyati materialning nuqsonsiz qismlariga qaraganda yuqori bo‘ladi, binobarin, plyonkada qorayish darajasi bir xil bo‘lmagan joylar paydo bo‘ladi. Qoraygan joylarning mavjudligi va qorayish darajasiga ko‘ra aniqlangan nuqsonlarning tavsifi va o‘lchamlari to‘g‘risida fikr yuritiladi. 8.4-rasm. Payvand chokni fotoplyonkaga fotosuratga olib rentgan nurlari bilan yoritish sxemasi: 1- payvand chok; 2- rentgen trubkasi; 3- kasseta; 4- himoya qiluvchi qo‘rg‘oshin plastinka; 5- kuchaytuvchi ekran; 6- fotoplyonka. Qorayish darajasi maxsus asboblar – mikrofotometrlar yordamida optik zichlik birliklarida aniqlanadi: S S D 0 lg = bunda, S 0 – plyonkaning yoritilmagan joyidan o‘tuvchi, mikrofotometr tomonidan qayd etilgan, yorug‘lik miqdori; S – plyonkaning qoraygan joyidan o‘tuvchi, mikrofotometr tomonidan qayd etilgan, yorug‘lik miqdori. Fotosuratga olish usulida nurli nuqsonlarni aniqlashga fotosuratlarning sezgirligi yorug‘lik nuri o‘tkazilayotgan materialning turiga va qalinligiga, yoritilish 240 sxemasiga va nurlanish bikrligiga va ta’sir qilish darajasiga va boshqa omillarga bog‘liq. Rentgenografik sinash usuli sezgirligi yuqoriligi va sinashlar uslubi oddiyligi bilan ajralib turadi, ammo uning unumdorligi ancha past. Kserografik usul, ya’ni «quruq fotografiya» usuli rentgen tasvirini qayd etishning eng istiqbolli usullaridan biridir. Bu usul yarim o‘tkazgichlarning zaradlangan qatlami nurlantirilganda ularning sirtida yashirin elektrostatik tasvir paydo bo‘lishiga asoslangan. Bu tasvir biror elektrlangan kukun bilan ochiltiriladi. Kserografik nazorat usulining asosiy elementlari kserografik plastinka va ochiltiruvchi kukun hisoblanadi. Kserografik qatlamlar olish uchun plastinkalarda qarshiligi kamida 10 12 om/sm bo‘lgan fotoyarimutkazgichlar – selen, ruh oksidi, oltingugurt, qadmiy sulfidi va boshqalardan foydalaniladi. Selen va ruh oksidi eng ko‘p tarqalgan. Metall plastinkaga selen qoplash vakumida bo‘g‘lantirish bilan amalga oshiriladi. Kserografik plastinada rentgen tasvirini hosil qilish uchta operatsiyadan iborat: fotosezgir qatlamni zaradlash, eksponirlash va tasvirini ochiltirish. Kserografik plyonkani zaradlash yuqori manbaidan toj (koronnыy) razradi bilan amalga oshiriladi. Shundan so‘ng kserografik plastinka kassetaga joylashtiriladi va rentgen fotosuratlarini olish uchun fotoplyonkali kasseta kabi eksponirlanadi. So‘ng kserografik plastinkada yashirin elektrostatik tasvir hosil bo‘ladi, uni ochiltirish uchun mayda elektronlangan kkundan foydalaniladi, bu kukun plastinkaning sirtiga sepiladi. Kukun sifatida bo‘r, talk, rux oksidi va maydalanganlik darajasi 1 dan 5 mk gacha bo‘lgan boshqa pigment – bo‘yovchilardan foydalaniladi. Plastinka sirtiga sepilgan kukun uning ayrim uchastkalari zaradiga proporsional ravishda taqsimlanadi va yoritilgan materialning tasviri chiziladi. Hosil bo‘lgan tasvirlarni fotosuratga olish, maxsus yoki yopishqoq qog‘ozga va xatto oddiy yozuv qog‘oziga o‘tkazish mumkin. Rentgenoskopik (fluoroskopik) usulida sinalayotgan materialda nuqsonlarni aniqlash ko‘z bilan ko‘rib, ekrandagi tasvir bo‘yicha amalga oshiriladi. Rentgen nurlari sinalayotgan material orqali o‘tib, lyuminessirlovchi ekranning yoritishini yuzaga keltiradi. Uchastkalarning yoritishi ravshanligi darajasiga bog‘liq holda materialdagi nuqsonlar to‘g‘risida fikr yuritiladi. 241 Rentgan suratlaridagi qora dog‘lardan farqli ravishda barcha nuqsonlar ekranda och nuqtalar, dog‘lar va kamarsimon ko‘rinishida namoyon bo‘ladi, chunki ular qo‘shni uchastkalarga qaraganda ko‘proq miqdordagi nurlarni o‘tkaziladi. Asosan tanlab nazorat qilishda foydalaniladigan rentgenografik usulga nisbatan vizual usul nazoratining uzluksizligini ta’minlashi mumkin va yoritilayotgan materialning lyuminessinlovchi ekrandagi tasvirini kuzatib borishga imkon beradi. Rentgen tasvirining ravshanligini oshirish uchun maxsus asbob – rentgen elektron-optik o‘zgartkichdan foydalaniladi. Bu asbob rentgen tasvirini yorug‘lik optik tasvirga, keyin elektron tasvirga, shundan keyin yana yorug‘lik tasviriga aylantiradi. Asbob (8.5 -rasm) rentgen trubkasidan, elektron – optik o‘zgartkichdan va binokulyar mikroskopdan iborat. Rentgen trubkasi nurlantirayotgan rentgen nurlari qo‘rg‘onshin diofragma orqali nazorat qilinayotgan buyumga tushadi. Rentgen nurlari buyumdan o‘tgandan keyin elektron – optik o‘zgartkichning lyuminessiyalovchi ekraniga tushadi va uning yoritishini vujudga keltiradi. Yorug‘lik tasviri ta’siri ostida lyuminessiyalovchi ekran bilan optik kontaktda bo‘lgan fotokatod elektronlarni imitatsiyalaydi, ularning soni mazkur uchastkada tushayotgan yorug‘likning intensivligiga proporsional. Fotokatoddan ozod bo‘lgan elektronlar qo‘shimcha kuchlanish bilan tezlashtiriladi va alohida fokuslanadi va ikkinchi chiquvchi lyuminessiyalovchi ekranga yo‘nalib, uning yoritishini yuzaga keltiradi. Chiquvchi ekranda hosil bo‘luvchi tasvir uch yoqli prizma orqali binokulyar mikroskopda ko‘rib chiqiladi. Yüklə 24,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|