Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва
Nurlanishlarni qayd etish usullari
Yüklə 24,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.2. Nurlanishlarni qayd etish usullari
Ionlovchi nurlanishlarni qayd etish uchun nurlanishlar nurlantirilayotgan muxit bilan o‘zaro ta’sirlashuvida birga kechadigan ionizatsion, issiqlik, fotokimyoviy va boshqa o‘zaro ta’sirlarga asoslangan bir qancha usullar mavjud. Nurlanishlarni qayd etishning radiografik va ssintillyatsion usllari eng keng tarqaladi. Nurlanishlarni qayd etishning radiografik usuli ionlovchi nurlanishlarning fotokimyoviy ta’siriga asoslangan. Agar nurlanishlar fotografik plyonkaga yo‘naltirilsa, u holda ular uning emulsiyasiga yorug‘lik kabi ta’sir qiladi. Plyonka emulsiyasidan o‘tib, ular bromli kumush molekulalarni ionlaydi va plyonkaning yorig‘lik sezgir qatlamida fotoelektronlarni va qaytarish elektronlarini xosil qiladi. 237 Fotoelektronlar bromli kumush donalari bilan o‘zaro ta’sirlashib kumush atomlarini hosil qiladilar, ular plyonkani ochiltirilish jarayonida ko‘rinmas ta’svirning kuchaytirilishiga imkon beradi. Ochiltirilgandan so‘ng plyonkada qorayishi zichlanishi nurlanish intensivligi va nurlanishlarning plyonkaga ta’sir qilishi vaqtiga proporsional bo‘lgan qoraygan joylar hosil bo‘ladi. Nurlanishlarni qayd etishning ionizatsion usuli. Nurlanishlarning oldindan ma’lum modda orqali o‘tishida ular hosil qiladigan ionlarni qayd etishga asoslangan. Bunday modda sifatida gazdan foydalanilib, u bilan cheklangan berk xajm – nurlanish detektori to‘ldiriladi. Tuzilishi, vazifasi va ishlash tartibiga ko‘ra ionizatsion gaz detektorlari ionizatsion kamera, proporsional yoki gazrazrad schotchiklari (hisoblagichlari) ko‘rinishda bo‘lishi mumkin (Geyger – Myuller hisoblagichi). Gazrazrad hisoblagichi past bosimda argon yoki ikki atomli va ko‘p atomli gazlar aralashmasi bilan to‘ldirilgan shisha yoki metall ballondan iborat (8.3 - rasm). Hisoblagichda anod vazifasini uning balloni o‘qi bo‘ylab tortilgan ingichka volfram tola bajaradi. Katod sifatida hisoblagichning alyuminli, misli yoki po‘lat silindrik ballondan (korpus) foydalaniladi. Shisha ballonli hisoblagichlarda ballonning ichki tomoni o‘tkazuvchi mis yoki volfrom qatlami bilan qoplanadi yoki yupqa metal silindr o‘rnatiladi. Hisoblagichning ishga tayyorlash shundan iboratki, uning elektrodlariga gazni ionlashtirish jarayonini quvvatlab turish uchun zarur elektr maydonini yaratilishni ta’minlashi mumkin bo‘lgan potensiallar ayirmasi beriladi. γ - nurlarning hisoblagich katodiga tushishi natijasida undan elektron elektrmaydon ta’sirida tezlanish oladi va gaz zarrachalari bilan to‘qnashib, uni ionlashtiradi. Hisoblagichda razrad yuz beradi. Tok razradi o‘tkanda kuchlanish impulsi qayd etiladi. Hisoblagich elektrodlaridagi potensiallar ayirmasi yanada oshirila borganda hisoblagich hajmi ichidagi gaz ionizatsiyasi ancha ortadi, chunki katoddan urib chiqarilgan barcha xamma elektronlar hisoblagichdagi gazning butun xajmini ionlashtiradi. Bu xolda hisoblagich ishlagandagi tok impulslari maksimal bo‘ladi, ish sohasi esa hisoblagichning plato sohasi deb ataladi. Gazrazrad hisoblagichlar vazifasiga, tuzilishiga, qayd etish usuliga va gaz bilan to‘ldirilish turiga ko‘ra tasniflanishi mumkin. 238 Nurlanishlarni qayd etishning ssintillyatsion usullari lyuminesssensiya hodisasiga, ya’ni ayrim moddalarning ionizatsion nurlanishlar energiyasini ko‘rinadigan yorug‘likka aylantirish hossasiga asoslangan. Ssintillyatsion hisoblagich ssintillyator (biror lyuminiforning kristali)dan va fotoelektron ko‘paytgich (FEK) dan iborat bo‘lib, ssintilyatorda nurlanishlarning kinetik energiyasi turlicha intensivlikdagi yorug‘lik kvontlariga aylanadi. FEK yorug‘lik chaqnashlarini elektr impulslariga aylantiradi, bu impulslar keyin bir necha million marta kuchaytiriladi. Elektr impuls ampitudasi yutilgan ionlovchi zarracha yoki ionlovchi nurlanish kvanti energiyasiga proporsional. Rentgen yoki γ - nurlanishini bevosita almashtirish uchun ustiga fluoressilovchi modda – lyuminofar qatlami qoplangan yo‘g‘on qo‘rg‘onishli shishadan tayyorlangan fluoressirlovchi ekranlar qo‘llaniladi. Rentgen va γ - nurlanishning fotografik ta’sirini kuchaytirish uchun kuchaytiruvchi fluoressirlovchi ekranlardan foydalaniladi, ular ionlovchi nurlanish kvantlarini ko‘rinadigan yoki ultrobinofsha yorug‘lik kvantlariga aylantiradi. Kuchaytiruvchi ekranlar yupqa plastmassa assosdan iborat bo‘lib, unga yupqa lyuminafor qatlami qoplanadi. Kuchaytiruvchi ekranlar radiografiyada qo‘llaniladi, chunki materiallarini yoritishda ekspozitsiya vaqtini qisqartirishga imkon beradi. Yüklə 24,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|