Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

u
u
u
x
x
1
x
x
a)
 
 
 
b)
 
 
v) 
4.1.- rasm. Avtomatika elementlarining statik tavsifnomalari. 
a) chiziqli Ks= Kg=const; b) uzluksiz nochiziqli; Ks

Kg

const. v) nochiziqli 
uzlukli , Ks

Kq

const. 
 
Avtomatika elementining ishlash sharoitlari turg‘unlashmagan, ya’ni 
x
va 
u
qiymatlarining vaqt davomida o‘zgarishi dinamik rejim deyiladi. Chiqish 
qiymatining vaqt davomida o‘zgarishi esa dinamik tavsifnomasi deyiladi. 
Avtomatika elementlari ma’lum inersionlikka ega, ya’ni chiqish signali kirish 
signaliga nisbatan kechikish bilan o‘zgariladi. Elementlarning bu xususiyatlari 
avtomatik tizimning dinamik rejimdagi ishini aniqlaydi. 

---

92 
Har bir elementning umumiy va asosiy tavsifnomasi uning o‘zgartirish 
koeffitsiyenti, ya’ni element chiqish kattaligining kirish kattaligiga bo‘lgan nisbatiga 
teng. Avtomatik tizimlarning elementlari miqdor va sifat o‘zgartirishlarni bajaradi. 
Miqdor o‘zgartirishlar kuchaytirish, stabillash va boshqa koeffitsiyentlarni nazarda 
tutadi. Sifat o‘zgartirishada bir fizikaviy kattalik ikkinchisiga o‘tadi. Bu holda 
o‘zgartirish koeffitsiyenti 
element sezgirligi
deyiladi. 
Avtomatika elementining yana bir muhim tavsifnomasi - element 
(kirish kattaligi o‘zgarishiga bog`liq bo‘lmagan) chiqish kattaligining o‘zgarishidan 
hosil bo‘lgan o‘zgartirish xatosidir. Bu xatoga sabab atrof-muhit haroratining, 
ta’minlash kuchlanishining o‘zgarishi va kabilar bo‘lishi mumkin. Element 
xarakteristikalarining o‘zgarishi natijasida paydo bo‘ladigan xato 
nostabillik
deb 
ataladi. 
Ba’zi elementlarning chiqish va kirish kattaliklari o‘rtasida ko‘p qiymatli 
bog‘lanish mavjud. Bunga quruq ishqalanish, gisterezis va boshqalar sabab bo‘lishi 
mumkin. Bunda kattalikning har bir kirish qiymatiga uning bir necha chiqish 
qiymatlari mos keladi. Sezgirlik chegarasining mavjudligi shu hodisa bilan bog‘liq. 
Kirish kattaligining element chiqishidagi signalini sezilarli darajada 
o‘zgartirish qobiliyatiga ega bo‘lgan qiymati