Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
VAHHOBIYLIK
— islom dinining sunniylik yo‗nalishi hanbaliya mazhabidagi oqim. Arabiston yarim orolining markaziy qismi (Najd)da XVIII asr o‗rtalarida paydo bo‗lgan. Muhammad ibn Abdulvahhob (1703-1792) asos solgan (nomi shundan olingan). Ibn Abdulvahhob aqoidda ilohiyotchilar Ibn Taymiya (1263-1328) va Ibn Kasiyrga ergashdi. Ibn Abdulvahhob diniy targ‗ibotni taxminan 1730-yilda boshlagan, o‗z otasining vafotidan so‗ng uni faollashtirgan, chunki ota-o‗g‗il o‗rtasida da‘vatning uslubi xususida ixtilof bo‗lgan. Turk tilidagi tadqiqotlarda Ibn Abdulvahhob uzoq yillar ingliz josusi bilan hamkorlik qilgani haqida dalillar mavjud. V. tarafdorlari fikricha, faqat Alloh ma‘bud va islomning manbai Qur‘on va Sunnadir. Muqaddas joylarni ziyorat qilish, aziz- avliyolardan duolarda shafoat-yordam tilash shirk hisoblanadi. Musiqa, qo‗shiq va umuman ma‘naviy taraqqiyotning boshqa ko‗p ko‗rinishlari bid‘at (keyin kirib kelgan yangilik) sanaladi. Vahhobiylarning ibodatlari ham tarixan shakllangan hanafiya mazhabi qoidalaridan ajralib turadi. Vahhobiylar dinni ―tozalash‖ga, Muhammad (s.a.v.) davridagi asl holiga keltirish iddaosi bilan harakat qiladi. V.da g‗ayridinlarga, ―ilk islom ahkomlaridan chekingan‖ musulmonlarga qarshi kurash alohida o‗rin tutadi. Ularning da‘vatini qabul qilmaganlarning barchasi go‗yo kofirdir. Dastlabki vahhobiylar imon masalasida o‗ta mutaassiblik, siyosiy raqiblar bilan kurashda esa oshkora ekstremizm bilan ajralib turgan. V. ta‘limoti o‗sha paytdayoq norozilik tug‗dirgan. Ibn Abdulvahhobni hatto o‗zi tug‗ilgan joy — Uyaynadan quvib chiqarishgan. Ammo bu ta‘limot Arabiston yarim orolining markaziy qismida o‗sha davrdagi mavjud muhit uchun qo‗l kelgan. Zero bu yerda bir necha mayda sulolalar tomonidan boshqarilgan amirliklar o‗zaro doimo nizolashib kelardilar. Shunday sulolalardan biri - saudiylar taxminan 4 asrdan beri ad-Dariyani o‗zlariga markaz qilib olib, atrofdagi amirliklarni birlashtirishga harakat qilardilar. Amir Muhammad ibn Saud (1725-1765) bu ishda V. ta‘limotidan foydalandi. Muhammad ibn Saud va uning o‗g‗li Abdulaziz ibn Muhammad (1765-1803) vahhobiylar bayrog‗i ostida yarim orolning katta qismini kuch bilan egallab, birinchi saudiylar davlatini barpo qildilar. Ammo bu davlat XIX asr boshida misrliklar istilosi natijasida quladi. Ayni vaqtda V. Arabiston ya. o.dan tashqarida — Hindiston, Indoneziya, Sharqiy va Shimoliy Afrikada yoyila boshladi. Ikkinchi Saudiylar davlati qisqa muddat (1843-65) hukm surdi. Va, nihoyat, XX asr boshida Abdulaziz ibn Abdurahmon (1880- 1953) oxirgi bor Saudiylar davlatini tiklash uchun boshlangan harakatga rahbarlik qildi va hozirgi Saudiya Arabistoniga asos soldi. V. dastlab usmonli turklarning rasmiy mazhabi — hanafiyaga qarshi kurashgan bo‗lsa, keyinchalik umuman xatarli, reaksion diniy-siyosiy oqimga aylandi. Vahhobiylar, odatda, terror yoki davlat 299 to‗ntarishi yo‗li bilan hokimiyat tepasiga kelishga intiladilar. XIX asrning 70-yillarida Hindiston vahhobiylari Kalkutta bosh sudyasi Normanni o‗ldirish bilan ―shuhrat‖ qozondilar. 1979-yil noyabr oyida saudiyalik vahhobiychi Juhayman al-O‗taybiy guruhi musulmonlarning eng muqaddas makoni — Makkai Mukarrama shahardagi ―Masjid al- Harom‖ni bosib oldi. Masjidni egallagach, bu yerga kelishi kutilgan podshoh Xolidni bandilikka olish, oralarida bo‗lgan ―Mahdiy‖ rahbarligida umumxalq qo‗zg‗olonini ko‗tarish, dastlab Saudiya Arabistoni, so‗ng boshqa mamlakatlarda ham ―haqiqiy‖ islom g‗alabasiga erishish rejalashtirilgan edi. Saudiya hukumati fransuz jandarmeriyasining mutaxassislari yordamida ikki haftadan ortiq muddatda bu harakatni bostirdi. Rasmiy ma‘lumotlarga ko‗ra, vahhobiylardan 117 kishi o‗ldirildi va 143 kishi hibsga olindi, ayni vaktda hukumat kuchlaridan 127 kishi halok bo‗ldi va 451 kishi yaralandi. V. muayyan ko‗rinishda O‗zbekistonda ham paydo bo‗ldi. Kommunistik mafkura barbod bo‗lgach, yuzaga kelgan g‗oyaviy bo‗shliqni to‗ldirishga harakat qilgan vahhobiylar yosh avlodni yo‗ldan urishga, har qanday vositani ishga solib, o‗zlari uchun ijtimoiy muhit yaratishga urindilar. Jamiyatda beqarorlikni vujudga keltirish maqsadida 1997-yil oxirida Namangan shahrida vahshiyona qotilliklar sodir etishgacha borib yetdilar. O‗zbekiston hukumatining izchil siyosati V. ko‗rinishidagi diniy ekstremizm va aqidaparastlik yoyilishining oldini oldi. VAKIL (ar.) — 1) biror kishi, muassasa, tashkilotlarning nomidan ish ko‗ruvchi, uning manfaatlarini ko‗zlovchi va himoya qiluvchi shaxs. Vakillik – siyosiy tamoyil. Unda inson yoki guruh bir qancha odamlar nomidan faoliyat yuritadi. ―Vakil‖ tushunchasi juda ko‗p ma‘nolarda ishlatiladi. Mas., muayyan bir shaxs to‗g‗risida o‗z millati, kasbi, ijtimoiy guruhi va h.ning ―tipik vakili‖ biror mamlakat vakili, davlat rahbari vakili, u yoki by savdo kompaniyasining vakili deyiladi. Siyosiy so‗zlashuvda ―vakil‖, ―vakolatlilik‖ deyilganda biror guruh, partiyalarning muayyan bir shaxsga, tashkilotga, idoraga o‗z manfaatlarini hokimiyat tarkibida himoya qilish uchun vakolatlarning berilishi nazarda tutiladi. Alohida olingan har bir individ davlat boshqaruvida bevosita ishtirok eta olmaganligi tufayli, aholining turli qatlamlari manfaatlarini muayyan vakolat va huquq berilgan mahsus vakillar himoya qilishi mumkin. Saylangan vakillar xalq manfaatlarini xalqning o‗zidan ko‗ra yahshiroq amalga oshirishi va himoya qilishi ehtimol qilingan. Vakolatlilikning qanchalik yuqori ahamiyatga molik bo‗lganligini, mas., D.Medison respublika boshqaruvini vakolatlilik bilan bir narsa, deb baholaganida ko‗ramiz. 2) Diplomatik daraja. Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|