Axborot kommunikatsion texnologiyalar

6.3-rasm.
Telekommunikatsiya kanallarida axborot xavfsizligini ta’minlash vositalari 
 
Rasmiy vositalar
– shaxslarni ishtirokisiz axborotlarni himoyalash 
funktsiyalarini bajaradigan vositalardir. 
Norasmiy vositalar
– bevosita shaxslarni faoliyati yoki uning faoliyatini 
aniqlab beruvchi reglamentlardir. 
Texnikaviy vositalar
– sifatida elektr, elektromexanik va elektron qurilmalar 
tushuniladi. Texnikaviy vositalar o‘z navbatida, fizikaviy va apparatli bo‘lishi 
mumkin. 
Apparat-texnik vositalari –
deb telekommunikatsiya qurilmalariga kiritilgan 
yoki u bilan interfeys orqali ulangan qurilmalarga aytiladi. Masalan, ma’lumotlarni 
nazorat qilishning juftlik chizmasi, ya’ni jo‘natiladigan ma’lumot yo‘lda buzib 
talqin etilishini aniqlashda qo‘llaniladigan nazorat bo‘lib, avtomatik ravishda ish 
sonining juftligini (nazorat razryadi bilan birgalikda) tekshiradi. 
Fizikaviy texnik vositalar
– bu avtonom holda ishlaydigan qurilma va 
tizimlardir. Masalan, oddiy eshik qulflari, derazada o‘rnatilgan temir panjaralar, 
qo‘riqlash elektr uskunalari fizikaviy texnik vositalarga kiradi. 
Dasturiy vositalar
– bu axborotlarni himoyalash funktsiyalarini bajarish 
uchun mo‘ljallangan maxsus dasturiy ta’minotdir. 
Vositalar 
Rasmiy 
Norasmiy 
texnikaviy 
dasturiy 
tashkiliy 
qonuniy 
axloqiy va 
odobiy 
fizikaviy 
apparatli 

---

118 
Axborotlarni himoyalashda birinchi navbatda eng keng qo‘llanilgan dasturiy 
vositalar xozirgi kunda ikkinchi darajali himoya vositasi hisoblanadi. Bunga misol 
sifatida 
parol
tizimini keltirish mumkin. 
Tashkiliy himoyalash vositalari
– bu talekommunikatsiya uskunalarining 
yaratilishi va qo‘llanishi jarayonida qabul qilingan tashkiliy-texnikaviy va 
tashkiliy-huquqiy tadbirlardir. Bunga bevosita misol sifatida quyidagi jarayonlarni 
keltirish mumkin: binolarning qurilishi, tizimni loyihalash, qurilmalarni o‘rnatish, 
tekshirish va ishga tushirish.