N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi

Hozirgi yozuv va uni ifoda etuvchi vositalar. 
1996-yildan boshlab lotin 
alifbosi asosidagi o‘zbek yozuvi joriy etildi. Bu alifboda 29 ta shakl bo‘lib, ular 
30 ta tovushni ifodalash uchun xizmat qiladi. Hozirgi o‘zbek yozuvidagi undosh 
harflar bir tovushni ifoda etadi. (
Jj
harfi bundan mustasno). Ikkita tovushni 
ifodalash uchun 
Jj
ishlatiladi: 1) qorishiq, portlovchi 
j
(d+j)
tovushini (
jo‘ja, 
jayron, avj
kabi) va 2) sirg‘aluvchi 
j
tovushini 
(jurnal, jirafa)
bildiradi. 
Mazkur yozuvda uchta harf birikmasi mavjud: 
ng, sh, ch
. Ular so‘z 
tarkibida ajratilmaydi va bo‘linmas bir tovushni ifoda etadi: 
ng
sayoz til orqa, 
portlovchi-sirg‘aluvchi, sonor undosh tovushini 
(tong, ohang, chang. manglay),
ch
til oldi, qorishiq portlovchi, jarangsiz undosh tovushni 
(charos, tinch, sinch, 
choynak),
sh
til oldi, sirg‘aluvchi, jarangsiz undoshni 
(shabada, shar, 
shahar,toshqin, bosh)
ifodalaydi. 
Tovushlar ikki turga bo‘linadi: 1) unli tovushlar, 2) undosh tovushlar. Ular 
unli va undosh harflar bilan belgilanadi. Hozirgi o‘zbek alifbosida 6 unli tovush 
va 6 ta unli harf bor 
(a, o, u, i, o‘, e). 
24 ta undosh tovush 23 ta undosh harf bilan 
belgilab ko‘rsatiladi 
(b, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, v, x, y, z, sh, ch, ng).
Har 
bir harfning bosh va kichik, bosma va yozma shakllari bor. 

---

70 
Harflarning alfavit taritibini bilish muhim amaliy ahamiyatga ega. Chunki 
turli lug‘atlar, davlat idora organlarida, arxivlarda saqlanadigan hujjatlar, 
ro‘yxatlar alfavit tartibida tuziladi. 
Yozuvda harflar bilan birga tinish belgilar: (.) (,) (?) (!) (:) (;) (…) («») (-) 
(’) ham qo‘llanadi. Urg‘u (’) belgisi so‘z bo‘g‘inlaridan birining boshqalariga 
nisbatan kuchliroq talaffuz qilish uchun unli harf ustiga qo‘yiladi. Yozuvda 
harflar bilan birga tinish belgilarning ham roli katta. Tinish belgilari yordamida 
fikr yozuvda aniq, ravshan va tushunarli qilib beriladi. Og‘zaki nutqning fikrini 
to‘liq ifodalash uchun xizmat qiladigan ohang va pauzalari yozuvda tinish 
belgilari orqali ifoda etiladi. 
Tutuq belgisi (’) ham grafik vositalardan biri sifatida quyidagi vazifalarni 
bajaradi: 1) so‘zda unli tovushdan keyin kelib, uning cho‘ziq aytilishini 
(a’lo, 
e’tibor, iste’mol); 
2) so‘zda undoshdan keyin kelib, oldingi bo‘g‘in bilan keyingi 
bo‘g‘inning ajratib aytilishini bildiradi; 3) so‘z ma’nolarini farqlab beradi 
(ta’na 
– malomat, tana – organizm