Qosimjon sodiqov turkiy til tarixi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
103 MONIY YOZUVI Melodiy 247 yili Bobilda Moniy boshchiligida yangi diniy oqimga asos solindi va o‘sha kezlardan boshlab Suriyaning Palmira shahrida qo‘llanilgan yozuv shakli asosida tuzilgan moniy yozuvi ham amal qila boshladi. Keyinchalik ushbu yozuv moniy dini bilan birga O‘rta va Markaziy Osiyoga ham kirib keldi. Ushbu tuproqda moniy xatini moniylikni qabul qilgan turk va sug‘d jamoalari qo‘llagan. VII asrga kelib, moniylik uyg‘ur xoqonlig‘ining davlat dini sifatida amal qilgan chog‘larda bu yozuv turklar orasida keng yoyildi. Odatda, turk-moniy jamoalarida diniy asarlar ko‘proq moniy xatida bitilar edi. Bizgacha moniy xatida bitilgan turkiy yodgorliklardan saqlanib qolgan. Turkiy matnlar ichida moniy diniy mazmunidagi she’rlar bor. Shuningdek, moniychilar tavbanomasi “Xuastuanift”ning ayrim qo‘lyozma nusxalari moniy xatida. Jumladan, asarning Britaniya Muzeyida saqlanayotgan nusxasi, Berlin fondida saqlanayotgan T.II.D.178; TM303(M153); TM183; M172; M443 raqamli uzindilar moniy alifbosidadir. SUG‘D YOZUVI U meloddan avvalgi III asrlarda oromiy xati negizida shakllangan bo‘lib, melodning XI asriga qadar sug‘dlarning milliy yozuvi sifatida amal qilgan. “Milliy sug‘d yozuvi”ni aslida sug‘dlar ishlatgan. Uzoq tarixiy birodarlik, qo‘shnichilik va birga yashash ta’sirida undan turklar ham foydalangan. Lekin “milliy sug‘d yozuvi”dagi turkiy bitiglar oz. Kezi kelganda, sug‘d yozuvi madaniyati O‘rta va Markaziy Osiyo xalqlarining yozuv madaniyatiga ham ta’sir ko‘rsatgan edi. Uyg‘ur yozuvining negizi ham sug‘d yozuviga tutashadi. 104 BRAHMA YOZUVI Brahma xati bo‘g‘in yozuvi bo‘lib, qadimgi sanskritcha alifbo negizida shakllangan. Turon yurtiga buddizm ta’sirida kirib kelgan. Brahma xatini turk budda jamoalarigina qo‘lladi, qolganlar o‘z yozuvida qolaverdi. Shunisi borki, buddizmni qabul qilgan turklar o‘zining milliy yozuvidan ham kechgani yo‘q. Ular o‘z tillariga o‘girilgan budda asarlari uchun uyg‘ur yozuvidan ham foydalangan. Buning sababi, turkiy xalqlar uchun bo‘g‘in yozuvidan ko‘ra o‘zlarining fonetik alifbolarini qo‘llash qulay edi. Shuning uchun ham qadimgi turklar orasida brahma xati keng yoyilgan emas. Uning yodgorliklari ham shunga yarasha oz. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|