Nurmurodov

prokatlash
deb va 
buning natijasida olinadigan buyum esa
prokat
deb ataladi.
Prokatlashning sxematik tasviri 9.2-rasmda ko‘rsatilgan. Rasmdan 
ko‘rinib turibdiki, qalinligi H bo‘lgan tayyorlanma qarama-qarshi 
tomonlarga aylanuvchi jo ‘valarga ishqalanish Uifayli qamraladi va 
j o ‘valar orasidan qisilib o ‘tayotganda deformatsiyalanib, qalinligi h 
bo‘lib chiqadi. Demak, prokatlashda tayyorlanmaning qalinligi 
kamayib, uzunligi ortadi.
Tayyorlanmaning prokatlashdan oldingi qalinligi bilan prokatlan- 
gandan keyingi qalinligi orasidagi ayirma 
absolyut siqilish,
absolyut 
siqilishni umumiy uzunlikka nisbati esa 
nisbiy siqilish miqdori
deb 
ataladi. Tayyorlanmaning siqilayotgan qismi 
deformatsiyalanish
zonasi deyiladi.
Tayyorlanma bilan jo ‘vaning ko‘rinish (tegib turish) 
yoyi q
amrash yoyi
deb, bu yoyga to ‘g‘ri keladigan a burchak esa 
q
amrash burchagi
deb ataladi.
9.2. Metallami prokatlash
I
Э;
'
3
-
9.2-rasm. Turlishakldagi ariqchalijo'va.
143

---

Shuni ta’kidlash kerakki, 
a
ning qiymati jo ‘valar sirtlarining 
tuzilishi va prokatlanadigan materiallaming xiliga bog‘liq holda 
o‘zgarishi mumkin. Masalan, po‘latni qizdirib prokatlashda silliq 
jo ‘valar uchun a = 15-24°; rangli metallami prokatlash uchun esa a = 
15-20° qilib olinadi. Zarur hollarda ishqalanishni oshirish uchun 
ba’zan silliq jo ‘valar sirtiga egov tishlari kabi tishlar (notekisliklar) 
kertiladi, bunday jo ‘valar uchun qamrash burchagini 32° ga yetkazish 
mumkin. Normal prokatlashda boshlang‘ich holatdagi tayyorlan­
maning jo ‘valar bilan ilashuvda boMgan va ulami tortishida hosil 
bo‘ladigan ishqalanish kuchi (T) itarilish kuchi (ТВ) dan katta bo‘lishi 
kerak.
Jo‘valaming sirti 
silliq
yoki turli shakldagi ariqchali (9.2-rasm) 
bo‘lishi mumkin. Ariqchali ikki jo ‘vaning bir-biriga urilganda hosil 
bo'lgan bo‘shliq 
kalibr
deb ataladi. Jo‘valaming oxirgi (pardozlash) 
kalibri prokatning shakliga mos keladi. Silliq jo ‘valar yordamida 
listlar, ariqchali jo ‘valar yordamida esa turli shakldagi buyumlar 
prokatlanadi. 
Sanoat miqyosida prokatlashning uchta asosiy: 
bo