Sotsiologiyasi

I. 6. Kontrm adaniyat va
subm adaniyat ko‘rinishIari
XX asrning 60-yillari oxirida sotsiologlar jamiyatda va 
madaniyatda yuz berayotgan jarayonlarni izohlash uchun yangi 
kontrmadaniyat va submadaniyat tushunchasini fanda qo‘llay 
boshlashdi. “Kontrmadaniyat - hozirgi zamon sotsiologiyasi va 
publitsistika sohalarida keng ishlatiladigan, ijtimoiy-madaniy 
ko‘rsatmalar, qadriyatlarning m a’lum bir yo‘nalish majmu- 
yini, jamiyat taraqqiyotida amal qilib kelayotgan umuminsoniy 
madaniyatga qarshi bo‘lgan qadriyatlar majmuyini anglatuvchi 
tushunchadir. XX asrning 60 - 70-yillarida kontrmadaniyat 
tushunchasi “isyonchi” (g'alayonchi) ijtimoiy gumhlar va talaba- 
lar qatlamlarining, turli-tuman “kommuna”larning o ‘ziga xos 
idealogiyasi talqini sifatida shakllandi. Kontrmadaniyat madani-
1 Q arang: E. А хм едова, P. Г абидулин. К ультуралогия. М и ровая культура. -
Т.: А кад. Худ. Узб. 2 0 0 1.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yatni qopol ravishda, injiqlik bilan rad etsa-da, u bu davrda 
meshchanlik, xudbinliklarning stixiyali isyoni, “ommaviy 
jam iyat”, “ommaviy madaniyat” qadriyat va yo‘nalishlarining 
texnokratik varianti sifatida aks ettiradi”1 (kontrmadaniyat 
madaniyat niqobi ostida jamiyatdagi mavjud siyosatga qarshi 
yoki undan qoniqmaslik natijasida manfaatdor bo‘lgan shaxslar, 
“qora kuchlar” tomonidan sun’iy ravishda vujudga keltirilishi 
ham mumkin).
Submadaniyat - bu turli ijtimoiy guruhlar madaniyati, deb qa- 
raladi. Submadaniyatga ijtimoiy qatlamlar: shaharliklar, qishloq 
aholisi, yoshlar, ishchilar, dehqonlar, o ‘rta qatlam, quyi qatlam 
va hatto yuqori qatlam kiradi. Gap shundaki, shu qatlamga kir- 
uvchi kishilar faqatgina 
0
‘zlarining qatlamiga tegishli madani­
yatni yoqtiradilar, qolgan qatlamlardagi madaniyat turi ularga 
begonadek, tushunarsiz ko‘rinadi. Sababi esa submadaniyat 
har bir o‘ziga tegishli guruhni boshqa guruh madaniyatlaridan 
“izolatsiya”da saqlaydi. Masalan, eng rivojlangan va faol bo‘lgan 
yoshlar submadaniyati. Yoshlar submadaniyatining markazini 
musiqa tashkil qiladi (asosan, pop va rok musiqalari).