O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

Moddiy nuqtaning tezligi 
deb, Δ – radius-vektor 
orttirmasining 

t - cheksiz kichik vaqt mobaynida oʻzgarishiga aytiladi, ya‘ni 
3.2-shakl. 

---

107 
. 
Hosilaning ta’rifiga asosan, bu ifoda quyidagicha yoziladi 
. 
(3.3) 
Demak, radius-vektordan vaqt buyicha olingan birinchi hosila, nuqta 
harakatining shu ondagi 
tezligi 
deb ataladi.
3.
 
Nuqta tezlanishining v e k t o r u s u l i d a b e r i l i s h i .
Faraz qilaylik, M moddiy nuqta ixtiyoriy olingan t - vaqtda -tezlikka ega va 

t -vaqt o‘tgach, u M
1
holatga ko‘chib o‘tgan bo‘lsin (3.3-shakl).
3.3-shakl. 
U holda 

t=t
1
-t vaqt davomida tezlik vektori ham tegishlicha 
-
orttirma oladi.
-vektorni shaklda ifodalash uchun, M nuqtaga 
va 
tezlik 
vektorlarini qo‘yamiz, u holda -vektori Δ + vektorlarning yig‘indisidan iborat 
ekanligini ko‘ramiz, ya‘ni 
= Δ + ekan. Shakldan ko‘rinib turibdiki, Δ -
vektori har doim egri chiziqli trayektoriyaning botiq tomoniga yo‘nalgan bo‘lar 
ekan, agar trayektoriya to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lsa, u shu to‘g‘ri chiziq bo‘ylab 
yo‘nalar ekan. 
Demak, 
moddiy nuqtaning oʻrtacha tezlanishi
Δ
tezlik orttirmasining 
shu o‘tgan 

t vaqtga nisbatiga aytiladi, 
=
.
(3.4) 

---

108 
O‘rtacha tezlanish vektorining yo‘nalishi Δ -vektorining yo‘nalishi bilan bir-xil 
bo‘lar ekan, ya‘ni har doim trayektoriyaning botiq tomoniga yo‘nalar ekan.
Nuqtaning haqiqiy tezlanishi esa, 

t cheksiz kichik, nolga intilgandagi 
limitiga aytiladi, ya‘ni 
va (3.3) formulaga asosan, 
= 
.
(3.5) 
Demak, nuqtaning shu ondagi