O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

 
D . M O D D I Y N U Q T A H A R A K A T I N I N G T A B I I Y U S U L D A
B E R I L I S H I . 
1. Harakat qonuni.
Harakat qonuni bu usulda berilganda, tezlik 
va 
tezlanish - vektorlari ularning qo‘zg‘almas 
Oxyz 
o‘qlaridagi proyektsiyalari 
orqali emas, balki M nuqta bilan birga harakatlanuvchi 
M

nb 
tabiiy o‘qlardagi
proyektsiyalari orqali aniqlanadi (3.4-shakl).
3.4-shakl. 
Bu o‘qlar uchyoqli tabiiy o‘qlar deb atalib, quyidagicha yo‘nalgan bo‘ladi: 
M

-o‘qi trayektoriyaga urinma holda bo‘lib, hisob sistemasi s -ning musbat 
tomoniga qarab yo‘naladi; Mn - o‘qi trayektoriyaning normali bo‘yicha yo‘nalib, 
yondoshgan tekislikda joylashadi va har doim trayektoriyaning botiq tomoniga 
yo‘naladi; Mb -o‘qi oldingi ikki o‘qlarga perpendikulyarl holda yo‘nalib, ular 
bilan o‘ng qo‘l hisob sistemasini tashkil etadi. M

-o‘qi 
urinma
oʻq
, Mn -o‘qi 
bosh 
normal oʻqi
, 
va unga perpendikulyarl bo‘lgan Mb -o‘q 
binormal o‘q
 
deb ataladi. 
M nuqtaning ixtiyoriy vaqt uchun shu trayektoriyadagi o‘rnini aniqlash 
uchun, 

---

112 
s=f(t)
(3.25) 
qonuniyat berilishi kerak bo‘ladi. (3.25) tenglama M nuqtaning trayektoriya
bo‘ylab 
harakat qonuni
deb ataladi.
Demak, nuqta harakatini tabiiy o‘qlarda berilishi uchun:
- nuqtaning trayektoriyasi;
- shu trayektoriyadagi hisob boshining Oʻ nuqtasi va tabiiy o‘qning musbat 
va manfiy yo‘nalishini belgilanishi;
-nuqtaning shu trayektoriya bo‘ylab 
s=f(t) 
ko‘rinishdagi harakat qonuni 
berilishi shart.