O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

1) Vektor usuli: 
Faraz qilaylik, tekis shakl A nuqtasining tezligi ma’lum boʻlib, B nuqtasining 
tezligini aniqlash talab etilsin (3.26-shakl). Yuqorida isbot etilgan teoremaga 
asosan,
, (3.61) 
bunda 
va
– A va B nuqtalarning radius vektori; 
– AB kesma vektori. 
Tezlikni aniqlash uchun oxirgi ifodadan t vaqt boʻyicha hosila olamiz, 
= 
, 
yoki
, (3.62) 
bunda
= 
(3.63) 
Demak
, tekis shakl ixtiyoriy nuqtasining tezlik vektori qutb nuqtaning 
ilgarilanma harakatdagi tezligi va qutb atrofidagi aylanma harakat tezliklarining 
vektor yigʻindisidan iborat ekan 
(3.28-shakl)
. 
 
B 
A 
 
 
90

---

142 
3.28-shakl. 
2) Proyeksiyalar usuli: 
Amaliy masalalar yechishda (3.26) vektor tenglamani qoʻllash bir qancha 
qiyinchiliklarga olib keladi. Shuning uchun (3.26) ifodani AB chiziqdan oʻtgan 
oʻqqa proyeksiyalab, 
(
)
AB
= (
)
AB 
+ (
AB 
vector AB ga perpendikulyar, shuning uchun (
AB
= 0.
Oxirgi tenglikni e’tiborga olsak, 
(
)
AB
= (
)
AB
,
yoki
. (3.64)
Demak, 
A va B nuqtalarning tezlik vektorlarining mazkur nuqtalardan 
oʻtgan oʻqqa proyeksiyalari oʻzaro teng ekan.
3) Tezliklar oniy markazi usuli: 
Tekis parallel harakatdagi jism nuqtalari tezligini aniqlashning yana bir 
sodda usuli tezliklar oniy markazi usuli hisoblanadi. Tekis parallel harakatdagi 
jism qisqa vaqt oraligida biror markaz atrofida aylanishi mumkin. Aylanish 
nuqtasini topib, bu nuqtani qutb nuqta sifatida qabul qilib, qolgan nuqtalarining 
tezliklarini aniqlaymiz.
Qisqa (oniy) vaqt ichida tezligi noʻlga teng boʻlgan nutaga