O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

1-masala. Chet el adabiyotidan olindi[2]: 
Tishli gʻildirak-shesternyaga 
mahkamlanga B sharcha AB yoʻnaltiruvchi boylab sirpanadi (3.65-shakl). AB 
yonaltiruvchi esa A sharnir atrofida aylanadi. Agar shesternyaning markazi O 3 
m/s tezlikka va 1,5 m/
tezlanishga ega boʻlsa, AB yoʻnaltiruvchining A sharnir 
atrofida aylanma burchakli tezligi va burchakli tezlanishi aniqlansin. 
y 
x 
O 
O 
A 
a) 
b) 
A 

---

176 
3.65-shakl. 
Yechish: 
Sharchaning AB yoʻnaltiruvchi boʻylab harakati 
nisbiy 
va AB ning A 
sharnir atrofidagi aylanma harakati 
koʻchirma 
boʻlganligi ucun, ularning vektor 
yigʻindisi boʻladi (3.66-shakl). 
3.66-shakl. 
ΔABC dan AB=600 mm, BC=300 mm boʻlsa, =30 va
2,6 m/s, (1) 
(2) 
AB yoʻnaltiruvchining burchakli tezligi esa 
= 
= 
= 2,5 rad/sek. (3) 
A 
B 
O 
C 
=

---

177 
3.66-shakl. 
AB yoʻnaltiruvchining burchakli tezlanishini aniqlash uchun B sharchaning 
absolyut tezlanishi 
deb olib, uning koʻchirma va koriolis tezlanishlarini 
aniqlaymiz: 
(4) 
. (5) 
(3.101) tenglikni Bxy oʻqlariga proyeksiyalab, 
x:
; (6) 
y:
; (7) 
(7) tenglikdan
= 1,5
(4) tehglikdan 
= 
B. QATTIQ JISMNING MURAKKAB HARAKATI. 
Qattiq jismning 
murakkab harakati ham xuddi moddiy nuqtaning murakkab harakati kabi roʻy 
beradi. Faqat qattiq jismning tekis parallel harakatiday ixtiyoriy harakatni 
ilgarilanma va aylanma harakatlarning yigʻindisidan iborat deb qaraladi.
 
Qattiq jismning murakkab harakati “Osmon jismlari mexanikasi” fanida toʻliq 
oʻrganiladi. Bizning holimizda texnikada koʻp uchraydigan harakatlarni koʻramiz.