56
2008 yilning eng muhim yutuqlaridan biri O’zbekiston
bank tizimiga
jahonning nufuzli reyting agentliklaridan bo’lgan «Mudis» agentligi tomonidan
biryo’la uchta yo’nalish, ya’ni, bank-moliya tizimining barqarorligi, milliy
valyutada uzoq muddatli depozit reytingi va xorijiy valyutada uzoq muddatli
depozit reytingi yo’nalishlari bo’yicha «barqaror» reyting darajasi berilgani bo’ldi.
Mazkur agentlik hisobotida ta’kidlanganidek, «Bank tizimi uchun ijobiy baho
banklarni nazorat
qilish muhiti mustahkamligini, bank tizimining potentsial
o’sishini, moliya tizimidagi tarkibiy o’zgarishlar va milliy iqtisodiyotning o’sishini
aks ettiradi».
Shular qatorida «Mudis» agentligi ikkita bankimiz — Tashqi iqtisodiy
faoliyat milliy banki va «G’allabank»ning kredit berish qobiliyati bo’yicha
reytingini ijobiy baholadi. Yana bir tanilgan xalqaro reyting agentligi — «Fitch»
esa mamlakatimizning «Paxtabank», «Hamkorbank», «O’zsanoatqurilishbank» va
«Asakabank» kabi banklariga «barqaror» reytingini berdi.
20
Tijorat bank tizimini iqtisodiyotning ustivor tarmoqlaridan biri sifatida
qo’llab –quvvatlash hozirgi kunning dolzarb masalalarida biriga aylanib
qolmoqda. Bu borada xukumatimiz rahbari tomonidan qabul qilingan Farmon va
qarorlar
aynan milliy valyutamiz, kredit va bank tizimlarini takomillashtirishga
qaratilgan bo’lib, bu xujjatlar moliyaviy barqarorlik va tadbirkorlikni
rivojlantirish “Davlat–bosh islohotchi” degan tamoyilining yorqin ifodasini deb
qarash mumkin.
Demak shuni takidlash joizki, xozirgi kunda Markaziy bank tomonidan
tijorat banklari faoliyatini optimallashtirishga yo’naltirilgan me’yorlar
kuchaytirilmoqda. Tijorat banklari faoliyatini o’z vaqtida to’g’ri
tartibga solish
maqsadida O’z.R Markaziy banki to’g’risida qonun, Buxgalteriya hisobi
to’g’risida qonun, Auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonun.
Tijorat banklarida ichki audit o’tkazishga nisbatan Markaziy bank talablari
to’g’risida №405 sonli Nizom 13 mart 2004y, Markaziy bankning mehnatga haq
20
Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi. O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va
choralari. –T.: “O’zbekiston”, 2009, 28-29 bet.
57
to’lash bo’yicha hisob-kitoblar yo’riqnomasi va shunga o’xshash bir qancha
xujjatlari asosida amalga oshirilmoqda.
Mazkur bitiruv malakaviy ishda “Qishloq qurilish bank”ning Kattaqo’rg’on
shahar bo’limida mehnatga haq to’lash bilan hisob kitob hisobi va auditini tashkil
qilishda bank xodimlarining mehnatini hisoblash va ularning haqlarini to’g’ri
hisoblash tartibi,mehnat unumdorlik ko’rsatkichlarini oshirishda samaradorlikka
erishishda, boshqaruvni takomillashtirish hamda mehnat
normalarini hisoblangan
mehnat haqlarini nazorat qilishning uslubiy asoslari ko’rsatib berilgan.
Yuqoridagi ko’rsatilgan omillarning asoslanganligini ta’minlash maqsadida
quyidagi takliflar va tavsiyalar beramiz:
OATB “O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida xodimlarga
hisoblanadigan mehnat haqlarini va ularni belgilash tartiblari bo’yicha me’yoriy
xujjatlarga muvofiq aniqlash, o’rnatish aniq mehnat haqi fondini tashkil etish
xarjat smetasini to’zish borasida hamda har bir ish xodimlar mehnatlarini
buxgalteriyada hisob kitoblarni to’g’ri hisobga olishni ta’minlash
uchun taklif
qilindi;
Iqtisodiy islohotlarni isloh qilishda bank tizimida mehnat haqlarini
belgilashda bankning xodimlar bo’limida shtat jadvali bo’yicha razryadlarini
o’rnatish va okladini tayinlash nazariy jihatdan asoslandi;
Mehnat haqini hisobga olish daslabki xujjatlarni nazariy va amaliy ahamiyati
ya’ni, xar bir ishchi xodimga tabel’ raqami berilishi,tabel xujjatini o’z vaqtida
hech qanday qo’shimchalarsiz to’ldirish tartibi tavsiya etildi;
Mehnat haqini hisobga olish tartibini schetlar
rejasi asosida buxgalteriya
yozuvlarini muvofiqlashtirishga qaratilgan takliflar berildi;
Mehnat haqini hisobga olish samaradorligini oshirish va baholash,
shuningdek nazorat qilish usuli tavsiya qilindi;
Mehnat haqi bo’yicha muomalalari auditini o’tkazish bo’yicha savolnoma
ishlab chiqildi va tavsiya etildi;
58
Ichki audit nazoratining baholash va uning ma’lumotlari asosida auditorlik
taomillarni o’tkazish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqarildi
Bugungi iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida mehnat haqini hisobga
olish tasniflanishiga quyidagi asosiy tasniflash alomatlari ya’ni ularning xizmat
ko’rsatish jarayonida vazifasidagi bog’liq holda,
ish xizmatiga ularning
munosabatiga bog’liq holda hisob kitobini auditiga bog’liq holda kabi tasniflash
alomatlari javob berish haqida fikr bildirildi.