D xolboyev, U. N. Ibragimov moliyaviy hisob

UF = AFF + M D - MX,
bunda: 
MD 
— moliyaviy faoliyatidan olingan foyda.
MX 
— moliyaviy faoliyatdan xarajatlar.
Soliq to ‘languncha foyda:
STF = UF + FF - FZ,
bunda: 
FF 
— favqulodda vaziyatlardan foyda;
176

---

FZ — favqulodda vaziyatlardan zarar.
Sof foyda:
SF = STF - DS - BS,
bunda: 
DS 
— darom ad (foyda)dan to ‘lanadigan soliq;
BS 
— boshqa soliqlar va to ‘lovlar.
Yuqorida keltirilgan foyda ko‘rsatkichlarini aniqlash bo‘yicha 
tegishli tushunchalar va ular bo‘yicha ko‘rsatkichlar moliyaviy 
hisobotning «Moliyaviy natijalar to ‘g ‘risidagi hisobot (2-shakl)»ida 
batafsil berilgan.
10.3. Davr xarajatlarining hisobi
D avr xarajatlari tarkibiga korxona ishlab chiqarish jarayoni 
bilan b evosita b o g ‘liq b o ‘lm agan x a ra jatlar kiradi. U shbu 
xarajatlar m ahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga b o g iiq
b o ‘lm ag an , va ak sin ch a, vaqt b ila n , x o ‘ja lik fao liy atin in g
davomiyligi bilan bog‘liq b o ‘lgani sababli davr xarajatlari deb 
yuritiladi.
Hisobvaraqlar rejasiga binoan davr xarajatlarining hisobiga 9400 
«Davr xarajatlari hisobi hisobvaraqalari» hisobvarag‘i m o‘ljallangan 
bo‘lib, unda davr xarajatlarining hisobi quyidagilar bo ‘yicha olib 
boriladi:
9410 — sotish xarajatlari;
9420 — m a’m uriy-boshqaruv xarajatlar;
9430 — boshqa operatsion xarajatlar;
9440 — keyinchalik soliq solish bazasidan chiqariladigan hisobot 
davri x a ra ja tla rin in g h iso b v araq la ri (x a ra ja tla rn in g tu rla ri 
bo ‘yicha).
Sotish xarajatlariga, asosan, quyidagi hisoblar bog‘lanishidan 
foydalaniladi:
— mahsulotni sotish bilan bo g iiq transport xarajatlari — DT 
9410 KT 6990, 2310;
— reklama va marketing xarajatlari — D T 9410 KT 6990;
— sotish jarayonida foydalanilgan asosiy vositalar am orti­
zatsiyasi - DT 9410 KT 0210-0299;
177

---

— sotish jarayonida foydalanilgan nomoddiy aktivlar am orti- 
zatsiyasi - DT 9410 KT 0510-0590;
— m ahsulotlam i sotishda band bo‘lgan xodimlarga m ehnat 
haqi hisoblanganda — DT 9410 KT 6710;
— hisoblangan ish haqiga nisbatan hisoblangan ijtimoiy to ‘lov 
simmasi — DT 9410 KT 6520 va boshqalar.
9410 hisobvaraqning yil oxirida yopilishi — D T 9910 KT 
9410.
Korxonalar ishini tashkil qilish, yuritish va boshqarish bilan 
bog‘liq xarajatlar m a’muriy-boshqaruv xarajati deb atalib, ushbu 
xarajatlarning hisobi 9420 — «ma’m uriy-boshqaruv xarajatlar» 
hisobvarag‘ida ularning quyidagi asosiy turlari bo ‘yicha hisobga 
olinadi va ushbu hisoblar bog‘lanishidan foydalaniladi:
— boshqaruv xodimlariga m ehnat haqi hisoblash — DT 9420 
KT 6710 va unga tegishli ijtimoiy sug‘urta xarajatlari — DT 
9420 KT 6520;
— m a’muriy-boshqaruv ehtiyojlarida foydalanilgan asosiy vosita 
va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi - D T 9420 KT 0210-0299; 
0510-0590;
— boshqaruvga tegishli ijara haqi - D T 9420 KT 6910;
— m a’muriy-boshqaruv ehtiyojida transport xizmati — DT 
9420 KT 2310, 6010;
— boshqaruv xodimlari xizmat safari xarajatlari — DT 9420 
KT 4220, 4230;
— xodimlami va ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq b o ‘lma- 
gan m ol-mulkni majburiy sug‘urta qilish — DT 9420 KT 6510;
— hisobvaraqning yil oxirida yopilishi — D T 9910 KT 9420 
va boshqalar.
Boshqa operatsion xarajatlarning hisobiga 9430 — «Boshqa 
operatsion xarajatlar» hisobvarag‘i m o ‘ljallangan b o ‘lib, ushbu 
xarajatlarning asosiylariga quyidagilar kiradi va ularga ushbu 
hisoblar o ‘zaro bog‘lanadi:
— bank va auditorlik xizmatlariga to ‘lovlar hisoblanishiga — 
DT 9430 KT 6990;
— asosiy vosita va boshqa aktivalarni hisobdan chiqarishdan 
ko'rilgan zararda - D T 9430 KT 9210, 9220;
178

---

— javobgar shaxs aniqlanmagan yetishmaslik va yo‘qotishlarga
- DT 9430 KT 5910;
— shubhali qarzlarga tashkil etilgan rezervlarga — DT 9430 
KT 4910;
— soliqlar bo ‘yicha jarim alaiga — D T 9430 KT 6410;
— x o d im lar u c h u n dam olish uylari va sanato riy alarg a 
yo‘llanmaga pul o ‘tkazilganda — DT 9430 KT 5110-5530;
— o ‘tgan yillar zarari b o ‘yicha operatsiyalarga — DT 9430 
KT 4010, 4020, 4110, 4120;
— xo‘jalik shartnomalarining buzilishi b o ‘yicha jarimalarga — 
DT 9430 KT 6960 va boshqalar;
— hisobvaraqning yil oxirida yopilishiga — DT 9910 KT 9930.
9440 — «Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan
hisobot davri xarajatlari» hisobvarag‘ida hisobot davrida soliqqa 
tortiladigan bazadan chegirilmaydigan, am m o ushbu tadbirlami 
am alga oshirish uch u n qilingan x arajatlarni rejalashtirilgan 
sam araga erishilgan h o ld a, kelgusi hisobot davrida soliqqa 
tortiladigan bazadan kamaytiriladigan xarajatlar hisobga olinadi 
(m asalan, qazib olinadigan sohalarda tayyorgarlik ishlarida 
foydalanilgan asosiy vositalar eskirishi — D T 9440 KT 0210- 
0290).
H isobot davri oxirida 9440 — hisobvarag‘ining debetdagi 
sum m asi 9900 — «Yakuniy moliyaviy natija» hisobvarag‘iga 
o ‘tkaziladi va ushbu summa 012 — «Keyingi davrlaming soliq 
solinadigan bazasidan chiqariladigan» balansdan tashqari hisobva- 
raqqa ham o ‘tkaziladi. 012 — hisobvaraqdagi summa bu tadbir 
uchun sarflangan xarajat va undan olinadigan samara muddatiga 
qarab, tuzilgan maxsus komissiya raschyotiga asosan hisobdan 
chiqarilganda yoziladi.