Haqida umumiy ma’lumotlar ma’ruzachi dotsent: Sh. R. Rahmonov

Axborot
tizimlari
quyidagi
ҳossalar
bilan
ҳarakterlanadi
Har qanday axborot tizimi,tizimni tashkil etishning
umumiy
prinspi
asosida
tahlil
qilinadi
va
boshqariladi.
Axborot tizimi dinamik ko’rinishga e`ga bo’lib,
rivojlanuvchi tizim hisoblanadi
Axborot
tizimining
maxsuloti
ham
axborot
hisoblanadi
Axborot
tizimini
odam-kompyuter
tizimi
ko’rinishida tasavvur qilish lozim

---

Axborot tizimlarini hayotda qo'llab qanday natijalar olish
mumkin
Matematik
metod
va
intellektual
tizimlarni
qo'llab,
boshqarishning optimal variantlarini olish.
Tizimni avtomatlashtirish natijasida ishchilarning vazifalarini
engillashtirish.
Eng tog’ri axborotga ega bo'lish.
Axborotlarni qog’ozda emas balki magnit yoki optik disklarda
saqlash
Maҳsulot ishlab chiқarish sarf ҳarajatlarini kamaytirish.
Foydalanuvchilar uchun qulayliklar yaratish.
Axborot tizimlarida boshqaruv tuzilmasining o'rni
Axborot tizimi jamiyat va har bir tashkilot uchun quyidagilarni
bajarishi lozim:

---

Axborot tizimining tuzilmasi va uning
qo'llanilish maqsadi, jamiyat va korxona
oldida turgan vazifa bilan to'g'ri kelishi
kerak. Masalan; tijorat firmasida – foydali
biznes, davlat korxonasida ijtimoiy va
siyosiy vazifalarni bajarishi kerak.
2. Axborot tizimi inson tomonidan
boshqarilishi va ijtimoiy etika prinsplari
asosida foyda keltirishi kerak.
3. To'g'ri, kafolatli va o'z vaqtida
axborotlarni mijoz yoki tizimlarga etkazishi
lozim.

---

Hozirgai
davrda
turli
maqsadlarga
mo’ljallangan
turli
axborot
tizimlari
muvoffaqiyatli
ishlab
turibdi,
ular
foydalanuvchilarning axborot so’rovlarini
qondirish uchun yo’naltirilgan. Bunday
tizimlarning o’ziga xos xsusiyati shundaki
ularda
so’rovga
muvofiq
topilgan
axborotdan aynan shutizimning doirasida
bevosita
foydanilmaydi,
balki
foydalanuvchiga
beriladi,
u
olingan
axborotda o’ziga zarur istalgan maqsadda
foydalanadi.

---

•
Aeroport va temir yo’l transportida joylarni
oldindan band qilishning avtomatlashtirilgan tizimi
ana shunday axborot-ma’lumot tizimiga misol
bo’ladi. Bu tizimlar opertiv tizimlarning tipik misoli
ham bo’la oladi. Chunki mtizimga har bir murojat
qilish axborot fondining joriy holati o’zgarishiga olib
keladi.
•
Axborot- ma’lumot tizimi so’rovga muvofiq ravishda
uning axborot fondida saqlanayotgan ma’lumotlar
ichidan zarur axborotlarni qidirish ishlarini amalga
oshiradi. Qidirish bunday tizimlarda asosiy
operatsiyalardan biri hisoblanadi, shuning uchun
ular axborot qidiruv tizimlari hamdir.

---

Biznesda
ishlatiladigan
quydagi
axborot
tizimlari navjud: elektron tijorat tizimlari,
tranziksiyalarni
qayta
ishlash
(processing),
boshqaruv axborot tizimlari, qarorlarni qabul
qilishni qo’llab quvvatlash tizimlari. Undan
tashqari bazi tashkilotlar maxsus maqsadli
tizimlarni ishlatadilar: suniy intellekt, ekspert
tizimlari, virtual voqealik va boshqalar.
Elktron-tijorat – axoborot texnologiyalari
yordamida
amalga
oshiriladigan
tovarlarni
sotish, ishlarni bajarish va xizmat kor’satish
bo’yicha tadbirkorlik faoliyati.

---

Tranzaksiya
biznesga
bog’liq
o’zaro
almashish.
Masalan: masalan mijoz amalga oshirgan to’lov ,ishchiga
to’langan ish haqi.
Tranzaksiyalarni qayta ishlash tizimi - bu biznes
tranzaksiyalarini saqlab qolish va qayta ishlash uchun
foydalaniladigan odamlar, jarayonlar, dasturlar, ma'lumot
bazalari va uskunalar bilan tashkil etilgan to'plamdir.
Boshqaruv tizimlari turli-tuman boshqaruv va texnik-
iqtisodiy masalalarni hal etilish uchun mo'ljallangan.
Odatda bu tizimlar korxonalar, tashkilotlar, tarmoqlar
(masalan:
kasalxonalar,
avtomatlashgan
omborlar,
moddiy-texnika ta'minoti va zahira qismlarini boshqarish,
kadrlarni hisobga olish va buxgalteriya hisobining axborot
tizimlari) avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari (ABT)
doirasida ishlaydi.

---

Ko'pincha bu tizimlar ayrim sohalarga xizmat
ko'rsatadi va mustaqil hisoblanadi, ya'ni o'zining
axborot fondi, algoritmi va dasturiy ta'minotiga
ega bo'ladi.
Boshqaruv
tizimlari
integratsiyalashgan,
ma'lumotlar bazasi tamoyili bo'yicha qurilgan
bo'lishi mumkin. Bunday tizimlar korxonadagi
aylanib yuruvchi butun axborot oqimiga ishlov
beradi va korxonaning resurslaridan oqilona
foydalangan holda uning bir maromda va rejali
ishlashini ta'minlashga yo'naltirilgan bo'ladi.
Texnik
vositalar
yordamida
faqat
axborot
operatsiyalarini avtomatlashtirishga erishiladi
.

---

Bevosita qarorlar qabul qilish funksiyalarini va boshqa
boshqaruv operatsiyalarini odamning o’zi bajaradi.
Shuning boshqaruv tizimlari odatda alohida xizmatlar
va korxona rahbariyatiga turli ma’lumotlar va hisobot
shakllarini berishga yo’natirilgan bo’ladi. Demak,
boshqaruv tizimlari bir vaqtning o’zida axborot-
ma’lumot tizimlarining vazifalarini ham bajaradi. Bu
tizimda so’rovlar odatda doimiy va reglamentli
xarakterga ega bo’ladi. Axborot tizimi bu so’rovlarni
amalga
oshira
borib,
nazorat
qilinadigan
jarayonlarning holati to’g’risidagi axborotga muntazam
ravishda (har kuni har hafta va h.k) ishlov berish
natijasida ma’lumot shakllarining muayyan ro’yxatini
beradi, shuningdek boshqa turdagi so’rovlarga ham
xizmat ko’rsatadi.

---

•
Axborot-hisoblash
tizimlarida
saqlanayotgan
axborotdan turli hisoblash operatsiyalari bilan bog'liq
vazifalarni hal qilish uchun foydalaniladi. Bunday
vazifalarga statistik hisobot va tahlil, ob-havo va
konlarni prognozlash, tashhislash (kasalliklarga tashhis
qo'yish,
uskunalarning
nosozliklari
sabablarini
aniqlash) kabilar kiradi. Avtomatlashtirilgan loyihalash
tizimlari (ALT) doirasida ishlaydigan axborot tizimlarini
ham axborot-hisoblash tizimlariga kiritish mumkin.
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari asbobsozlik va
mashinasozlik, radioelektronika va kemasozlikda turli
loyihalar
hisob-kitoblarini
bajaradi,
elementlar,
sxemalar,
qurilmalarning
parametrlarini
maqbullashtirish vazifalarini hal qiladi.

---

Hisoblash
tizimlarining
funktsiyalari
axborot
tizimlarining boshqa turlariga ham xos bo'lishi
mumkin.
Axborot-mantiqiy tizimlar boshqa tizimlardan farqli
o'laroq ilgari bevosita shaklda tizimga kiritilmagan,
balki tizimdagi mavjud axborot massivlarini mantiqiy
tahlil qilish, umumlashtirish, ma'lumotlarni qayta
ishlash asosida ishlab chiqiladigan axborotni bera
oladi. Bunday tizimlar muayyan darajada mutaxassis-
tadqiqotchi
mehnatining
o'rnini
bosib,
ilmiy-
tadqiqot masalalarini hal qilishi mumkin. Ularni
ba'zan intellektual tizimlar deb ataydilar, chunki
ularni ishlab chiqishda sun'iy intellekt nazariyasi
qoidalaridan foydalaniladi.

---

Har qanday ixtiyoriy so’rovlarni amalga oshira
oladigan
tizimlar
foydalanuvchilar
uchun
katta
imkoniyatlar ochib beradi. So’rovlarni shaklantirish
uchun tizim so’rovlar tiliga, ularni tuzish qoidalariga
ega bo’lishi kerak. Foydalanuvchining tizim bilan
muomilasi
insonning
mashina
bilan
muloqoti
shaklidagi
muomilasidan
qulaydir.
Bunda
foydalanuvchi olinayotgan axborot bilan tanishib o’z
sorovini tuzatish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Shuni qayd etib o’tish zarurki, har qanday
muayyan axborot tizimi tizimlarning alohida ajratib
ko’rsatilgan turlariga xos bo’lgan xsusiyatlar majmuyi
bilan tacsiflanishi mumkin. Shu bilan birga axborot
tizimlarini qo’llanilish sohasiga bog’liq holda tizimning
o’zigagina xos xsusiyatlarga ega bo’ladi.

---