B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.3.
Iqtisodiyot ko’rsatkichlarini indikativ rejalashtirishda axborot texnologiyalarining ustunliklari Hozirgi zamonda kompyuter ko’plab kasblar xodimlari mehnat vositalarining ajralmas qismiga aylandi. U prognozlashtirish va rejalashtirish masalalari bilan shug’ullanuvchi iqtisod xodimlari tomonidan ham faol qo’llaniladi. Informatikaning axborotni olish va qayta ishlash usullari va vositalari bo’yicha amaliy darajasini aks ettiruvchi, bilimlarning muayyan sohalarida nazariyani amaliyotda qo’llash sohasini qamrab oluvchi axborot texnologiyalari iqtisodiy oldindan ko’ra bilishning ko’plab masalalarini oqilona hal etish imkonini beradi. Axborot texnologiyalari – bu boshqaruv obyektining optimal bozor parametrlariga erishish uchun boshlang’ich ma’lumotlarni apparat va dasturiy vositalar yordamida qaror qabul qilish mexanizmining 95 ishonchli va tezkor axborotiga aylantirish usullari majmuidir. Ular kompyuterlar, lokal va global tarmoqlar, multimediya texnologiyalari va hokazolarni o’z ichiga oladi. Iqtisodiy hisob-kitoblarda axborot texnologiyalaridan foydalanishning afzalliklari nimalardan iborat? Axborot texnologiyalari jahon evolyustiyasining o’ziga xos katalizatori sifatida ishtirok etadi. Fan- texnika taraqqiyotining rivojlanish va uning natijalaridan xo’jalik amaliyotida foydalanish jarayonini aks ettirgan holda axborot texnologiyalari jamiyatda iqtisodiy o’sishning muhim vositasiga aylanib bormoqda. Axborot texnologiyalarini iqtisodiy asoslashlarda qo’llash hisob-kitoblarni tezlashtirish va ularning aniqligini oshirishning garovi bo’lmoqda. Davlat, mintaqa yoki firma darajasini prognozlashtirish va rejalashtirish masalalari ko’plab o’zaro ta’sir etuvchi va o’zaro bog’liq omillarni aks ettiruvchi murakkab jarayonni o’zida namoyon etadi. Axborot texnologiyalari bilimlarning sifat jihatdan yangi darajasini aks ettirib, buxgalteriya ma’lumotlari hisobini yuritishning zamonaviy vositalarini, ularni qayta ishlash va tahlil qilish usullarini namoyon etgan holda samarali boshqaruv imkoniyati yanada kengaytiradi, ya’ni ular tadbirkorlikning muayyan sharoitida harakatlarning maqsadga muvofiqligi va asosliligi to’g’risida qaror qabul qilishga yordam beradi. O’z faoliyatining kelgusi natijalarini rejalashtirish bilan shug’ullanuvchi tadbirkorning barcha qarorlari xo’jalik yuritishning samaradorligiga erishishga intilish bilan shartlangan. Ushbu samaradorlik, odatda, daromadlar va xarajatlar nisbatida o’z ifodasini topadi, bunda daromadlar xarajatlardan ustunlik qiladi. Daromadlar va xarajatlarning ijobiy saldosi firmaning har bir bitimida (operastiyada) tegishli mezonning ishtirok etishini belgilab beradi. Har bir operastiyadan (yoki ularning aksariyatidan) foyda olish butun tashkilot xo’jalik yuritishi samaradorligining asosini yaratadi. Mamlakatdagi ko’plab firmalar ishlashining samaradorligi esa yakuniy iste’molchining manfaatlarini hisobga olgan holda davlatning butun iqtisodiyoti samradorligi uchun zamin yaratadi. Lekin, butun ushbu zanjirning asosida iqtisodiy shaxs xo’jalik yuritishining samaradorligi yotadi. Firmadagi har bir operastiya (bitim) va ularning butun yig’indisi o’zining umumiy samaradorligining bir qismi ko’rinishida axborot texnologiyalarini qo’llash samaradorligini o’z ichiga oladi. Axborot texnologiyalaridan foydalanishnig muayyan samaradorligi ularni qo’llashdan olinadigan umumiy daromadlarni kompyuter 96 tizimlarini xarid qilish, o’rnatish va ulardan foydalanish bo’yicha tegishli uzoq muddatli investistiyalar bilan taqqoslash orqali belgilanishi mumkin. Axborot texnologiyalarini qo’llashning yillik samaradorligini ham aniqlash mumkin. Buning uchun kompyuter tizimining amalda yuzaga kelgan iqtisodiy samaradorligini 0,32 ga teng bo’lgan normativ koeffistient bilan taqqoslash tavsiya etiladi. To’g’ri foydalanilganda axborot texnologiyalarini qo’llash odatda sarmoyaning yuqori rentabelligiga olib keladi (ba’zan 81%ga etadi). Axborot texnologiyalaridan foydalanish odatda xodimlar sonini kamaytiradi, mehnatga haq to’lash xarajatlari va tegishlicha vaqt birligiga tushum hajmining oshishiga ko’maklashgan holda barcha xarajatlarning tejalishiga olib keladi. Kompyuter tizimining samaradorligini baholash bir necha tarkibiy qismlarga, xususan markaziy prostessorga bog’liq. Uning samaradorligiga tezkor xotira hajmi, jihozni modernizastiyalashni hisobga olgan holda mulk qiymati, dasturiy ta’minotni tarqatishning avtomatlashtirilganligi va boshqalar ta’sir ko’rsatadi. Axborot tizimiga nisbatan qo’yiladigan umumiy talablar investistiyalarning barqarorligi va ishonchliligini, himoyalanganligi va saqlanishini o’z ichiga oladi. Kompyuter tizimlarini xarid qilish, o’rnatish va ulardan foydalanish xarajatlari quyidagilar qiymati bilan aniqlanadi: 1. Apparat-dasturiy vositalar (uzoq muddatli investistiyalar, yangi tizimlarni listenziyalash, modernizastiyalash va navbatdagi yangilashlar); 2. Ma’muriylashtirish (tarmoq va tizimni ma’muriylashtirish, jamg’aruvchilar ma’muriylashtirish, mehnat, subpudrat haqi); 3. Qo’llab-quvvatlash (texnik qo’llab-quvvatlash, o’qitish, moddiy- texnika ta’minoti xizmatlari, xizmat safari xarajatlari, xizmat ko’rsatish va qo’llab-quvvatlash shartnomasi, qo’shimcha xarajatlar); 4. Ishlanmalar (ilovalarni yaratish, testlash va hujjatlarn tayyorlash); 5. Kommunikastiya vositalari (liniyani ajratish va serverlardan foydalanish). Egalik qilish umumiy qiymatini pasaytirish boshqaruvning turli vazifalari, shu jumladan prognozlashtirish va rejalashtirish uchun qo’llanilishi mumkin bo’lgan axborot tizimini tanlashga bog’liq. Biroq ushbu vazifalar, odatda, buxgalteriya hisobi dasturlari mavjud bo’lgan taqdirda hal etiladi. Shunday qilib, iqtisodiy hisob-kitoblarda axborot texnologiyalarini qo’llash oqilona yondashuv chog’ida firmaga jalb etiladigan axborot 97 oqimlari maydonini keraytirish, axborot oqimlarini tezlashtirish, zararlarni kamaytirish va o’z faoliyatini xavfsizlantirish imkonini beradi. Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|