Instituti

Eksperiment natijalarini statistik ishlov berish
, bu tadqiq etila`tgan ob`ekt 
tavsifini qanday o`zgarib borishini taxlil etish uchun 
 matematik modelini
yaratish. 
Bunday statistik ishlov berish sababi shundaki, agar aloxida olingan natijani tahlil 
etishda, boshqa olingan natijalar bilan bog’lanmaydi, yoki ularni no-to`g’ri 
(nekorrektno) ishlov berish, amaliy tavsiyalar berish qiymatini passaytiradi, bazi 
paytlarda, xato xulosa qilishga olib keladi. 
Natijalarni ishlov berish quyidagi bosqichlardan iborat: 
•
ishonch intervalinig o`rtacha qiymatini aniqlash va eksperimental 
natijalarning chiqish parametrining jipslik dispersiyasini (yoki o`rtacha kvadratik 
chetlanishini), shu masalada berilgan statistik ishonchi uchun; 
•
olingan qiymatlarning qanchalik xatoligini miqdorini tekshirish, bazi – bir 
natijalarning xato emasligiga ishonch hosil qilish. Buning uchun bazi bir to`g’ri 
keladigan maxsus mezonlar bilan tekshiriladi, mezonni tanlash to`satdan 
tarqaladigan ( tig’izlik) kattaliklar qonuni asosida va takrorlash kattaligi turidan 
foydalinaladi; 
•
tajriba natijalarini avvalgi aprior (tajribaga bog’liq bo`lmagan, 
tajribagacha) tanlangan (kiritilgan) taqsimlanish qonuniga to`g’ri kelishini 

---

111 
tekshirish. Shu sabab bilan tanlangan eksperiment rejasi va natijalarni ishlov berish 
uslubi, tanlangan matematik model to`g’riligi tasdiqlanadi. 
Tadqiq qilayotgan natijalarda, o`zaro bog’langan kirish va chikish 
parametrlari mikdoriy tavsiflarni olish kerak bo`lsa, u holda 
matematik modelni 
tuzish 
bajariladi. Bu-masala approksimatsiya, demak tanlangan matematik model 
eng yaqin eksperimental natijalarga mos kelishi. Bu maqsadlarga ko`pincha 
regression model qo`llaniladi, bunda izlanayotgan funktsiya to`g’ri chizik 
bog’lanishi, regressiya chizigi yoki bir nechata nochiziq bog’lanishlar (Fur’ye, 
Teylor qatorlari) a`zolarga bo`linib foydaliniladi. Chiziqli regressiyani tanlash 
uslubining eng keng tarqalgani 
eng kichik kvadratlar uslubi
. 
Ta`sir etuvchi omillarning yoki chikish parametrlarning o`zaro bog’liqlik 
darajasini baholash uchun sinov natijalarini korrelyatsiya tahlili o`tkaziladi. O`zaro 
bog’lanish sifatida korrelatsyalash koeffitsientidan foydaliniladi. Agar 
bog’lanmagan yoki chiziksiz ravishda bog’langan hollarda koeffitsient 
korrelatsiyasi nolga yaqinlashadi, agar kattaligi birga yaqinlashsa, unda bog’liqlik 
to`liq oshib boradi. eksperiment natijalarini jadval shaklida keltirilgan bo`lsa, unda 
ishlov berish yoki ulardan foydalanish uchun, ularning orasida qo`shimcha natijalar 
olishni talab etadi. Buning uchun chiziqli va chiziqsiz uslubdan foydalanib 
(polinomli) interpolyatsiyalash (o`zaro orasidagi qiymatni aniqlash) va 
ekstrapolyatsiyalash (interval chegarasidan tashqaridagi nuqtalar qiymatini 
aniqlash) talab etiladi.