M a ’lu m k i, T M K la r zam onaviy ja h o n xo‘ja lig in in g m u h im
ishtirok chilariga aylanib borm oqda. San o ati
rivojlangan davlat-
lar uchun ay n an T M K la r in in g xorijdagi faoliyati u la rn in g tashqi
iqtisodiy a lo q a la rin in g x a rak terin i b elgilab beradi. Bu d avlatlar
eksportida m illiy ko rn p an iyalarn in g o ‘z la rin i xorijdagi filia lla rig a
tovar yetkazib berishlari va x iz m at k o ‘rsatish larin in g ulushi kat-
tadir.
Jah on m a m la k a tla rid a T M K l a r n in g xorijiy bo‘lin m a la ri to-
m o n id a n ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishga h a m d a u lar
faoliyat yuritayo tgan m a m la k a tla rd a g i m ah su lo tlarga boMgan
ichki talab d ara jasin i d o im iy o‘rgan ib borishga alo h ida e ’tibor
qaratilrnoqda. T M K la r o‘z faoliyatlarini
m illiy iqtisodiyotlardagi
ich ki talab darajasiga mos holda muvofiqlashtirib borm oqdalar.
Bu holat u la rn in g eksport va sotish h a jm in in g oshishiga ijobiy
ta ’sir ko‘rsatadi.
Hozirgi davrda k o rp o ratsiyalarn in g tra n sm illiylash u v ja ra y o n i
kuchayib bormoqda. M ohiyatiga ko‘ra, ko rporatsiyalarn ing xorij
dagi mahsulot va xi/m atlar ishlab ch iq arish ja ra y o n id a g i ishtiro-
ki transm i 11 iylashish darajasin i ifodalaydi. K o rp o ratsiyalarin in g
tra n sm illiylash u v in i aniqlash uchun m axsus tra n sm illiylash u v in -
dc ks id a n foyd a 1 a n i 1 a d i .
T ran sm illiy lash u v indeksi q u yid a g i form ulaga asosan hisobla-
nadi:
1> = 1/3 (A,/A + R j/ R + S,/S)
X
100 %,
B un da, IT —
tra n sm illiylash u v indeksi, %; A , — xorijiy aktiv-
lar; A — u m u m iy aktivlar; R , — xorijiy filia lla rd a m ahsulot va
x iz m a tla r sotish hajmi; R — m ahsulot va x iz m a tla r sotishning
u m u m iy hajm i; S, — xorijdagi shtatlar (ish o ‘rin la ri); S — kom-
p an iya ish c h ila rin in g u m u m iy shtati.
Z am onaviy T M K la r faoliyatida q u yid agi asosiy tendensiyalar
k u z atilm o q d a:
—
ak tiv larn in g u m u m iy h ajm id a xorijiy aktivlar ulushiga ko‘ra
ta sn ifla sh d a A Q S H n in g T M K la r i y e ta k c h ilik
qilish m o q d a;
204
— Y ap o n iya T M K l a r in in g faoliyati 1970—1 9 8 0 -y illard a boshqa
T M K l a r g a n isb atan b irm u n c h a barqaror bo‘lgan , lekin u m u m iy
holda hozirgi vaqtda h a m u la r T M K l a r raqob atlashuvida o ‘z in in g
m u s ta h k a m o‘rn in i e g a lla b k e lish m o q d a;
— hozirgi davrda X itoy T M K la r i ja d a l s u r ’atlard a o‘z faoli-
y a tla r in i
k e n g a y tirm o q d a ,
sh u n in gd ek ,
T M K l a r fao liy atin i
rivojlantirish ga q a ra tilg a n faol ta d b irlarn i a m a lg a oshirayotgan
m a m la k a t la r qatoriga B ra z iliy a ,
Jan u b iy Koreya, H indiston va
M a la y z iy a n i kiritish m u m k in ;
— Yevropa T M K l a r i m a s h in a so z lik , elektro texn ik a, av to m o -
b ilso zlik, farm atse v tik a san o ati kabi y ir ik x a rajatlar talab etuvchi
so h ala rd agi ilm iy tadqiqot va is h la n m a la r n i
rivojlantirish ga alo -
hida e ’tibor b e rish m o qd a ;
— T arm o q tarkibi n uqtayi n az a rid an eng yuqori tr a n s m illiy -
lashuv in d e k sin i k iin y o va farm atsevtik a sanoatidagi T M K la r ,
un d an keyin gi o 'r in la r n i oziq-ovqat va elektro n ik a sanoati ega l-
lash gan , eng past indeks esa savdo k o m p an iy alarig a tegishlidir.
Dostları ilə paylaş: