2-amaliy mashg’ulot Mavzu: asosiy ekologik omillar ishning maqsadi

3. Antropogen omillar –
inson hayot faoliyatining organik dunyoga ta’siridan 
iborat. Jamiyat rivojlanishi bilan insonlarning tabiatga yangicha ta’sir qilish xillari 
kelib chiqib, atrof-muhitda salbiy ekologik o‘zgarishlar sezila boshlaydi. 
Yorug‘lik ta’sirida o‘simlik va hayvonlarda boradigan eng muhim jarayonlar 
 
1. Fotosintez 
O‘simlik tushayotgan nurning taxminan 1-5 foizini 
o‘zlashtiradi. Fotosintez barcha tirik organizmlar uchun 
ozuqa zanjirida energiya manbaidir. Xlorofill to‘planishi 
uchun ham yorug‘lik zarur. 
2. Transpiratsiya 
Quyosh 
nurining 
o‘simlikka 
tushayotgan 
75%i 
o‘simlikdan suvni bug‘latishga sarf bo‘ladi. Bunda suv 
bug‘latish tezlashadi. Bu hol hozirgi davrda suv 

---

muammosini hal etishda muhim ahamiyatga ega. 
3. Fotodavriylik 
O‘simlik va hayvonlarning hayotini uyg‘unlashtirish 
uchun muhim (ayniqsa, ko‘payish davrida) ahamiyatga 
ega. 
4. Harakatlanish 
O‘simliklarda kuzatiladigan fototropizm va fotonastiyalar 
o‘simlikni yetarli yorug‘lik bilan ta’minlashda muhim 
ahamiyatga ega. Fototaksis bir hujayrali o‘simliklar va 
hayvonlarda o‘ziga xos yashash joyini tanlashda rol 
o‘ynaydi. 
5. Hayvonlarning 
ko‘rishi 
Organizmdagi eng muhim funksiyalardan biri hisoblanadi. 
6. Boshqa jarayonlar Odamlarda D vitaminini sintezlanishi, terini qorayishi kabi 
himoya moslanishlari. Tik tushayotgan nurdan qochish 
kabi xulqiy harakatlar. 
O‘simliklarni yorug‘likka bo‘lgan munosabatiga ko‘ra uch guruhga ajratish 
mumkin: 
1. 
Yorug‘sevar (geliofit) o‘simliklar.
Ular yorug‘lik yetarli bo‘lgandagina 
normal o‘sishi va rivojlanishi mumkin. Bunday o‘simliklarga dasht, cho‘l 
mintaqalaridagi o‘simliklar, o‘tloqzorlardagi qo‘ng‘irboshdoshlar va boshqa ba’zi 
turlar, o‘rmon o‘simliklar jamoasining birinchi qatlamini tashkil etuvchi baland 
bo‘yli daraxtlar, O‘rta Osiyo sharoitidagi qisqa vegetatsiya qiluvchi ko‘p yillik o‘t 
o‘simliklarining efemeroid tipidagi hayot shakllari va boshqalar kiradi. 
2.