Reja: Azotli o‘g‘itlar

umumiy zahirasidan 0,5-2% ni o’simlik to’g’ridan to’g’ri o’zlashtira oladi. 1ga 
haydaladigan qora tuproqda o’rtacha 200 kg o’simlik o’zlashtira oladiga azot, podzol 
tuproqlarda esa uni miqdori 3-4 marotaba oz bo’ladi. Bu azot asosan NH+ 4 va NO3 ioni 
shaklida uchiraydi. NO3 ionlari harakatchan, tuproqda yaxshi fiksiatsiya bo’lmaydi, 
tuproq suvlari bilan yengil yuvilib chuqur suv qatlamlariga o’tib ketadi. Bahor oylarida 
tuproq tarkibidagi nitratlar miqdori ortib ketadi, bu davrda nitrafikatsiyalovchi 
bakteriyalar faoliyatiga qulay sharoit vujudga kelgan bo’ladi. Tuproq eritmasi tarkibidagi 
azot NO3 ni miqdori o’simlik nitralarni yutishi, mikrobiologik jarayonlarni va yuvilishi 
jarayonlarini tezligiga qarab kuchli o’zgarib turadi. NH+ 4 kationlari kam xarakatchan, 
manfiy zaryadlangan zarrachalarga yaxshi adsorbsiyalanadi, yog’ingarchilik davrlarida 
kam yuvilib ketadi, shuning uchun tuproq eritmasi takibida uning konsentratsiyasi NO3 
larga nisbatan yuqori bo’ladi. Qishloq ho’jalik ekinlarini o’stirish jarayonida mineral 
o’g’itlar berishga katta ahamiyat beriladi. Tabiiy sharoitlarda esa bu rolni maxsus 
mikroorganizmlar guruxi zimmasida bo’ladi. Bu esa yuqorda aytib o’tilganidek 
azotofiksatorlar, o’simlik va hayvon qoldiqlarini chirishi tufayli hosil bo’lgan organik 
azotni o’simlik o’zlashtirishi uchun qulay qilib minerallashtirib NH+ 4 yoki NO3 shakilga 
olib o’tish xususiyatiga ega bo’lgan tuproq bakteriyalari faoliyatidan xosil bo’lgan azot, 
tuproqdagi azotni asosiy qismiga to’g’ri keladi. Tuproqdagi organik azotni NH+ 4 
kationiga aylanish jarayoniga ammoniyfikatsiya deyiladi. Bu jarayonni geterotrof 
miroorganizlar amalga oshiradi sxematik tarizda kuyidagicha bo’ladi: tuproqdagi organik 
azot---- RNH2 + CO2 + qo’shimcha mahsulot RNH2 + H2O→ NH3 + ROH, NH3 +