Turistik mahsulotni ishlab chiqish va rejalashtirish. Amaliy mashg

3.2.4. Turistik mahsulotni taqsimlash samaradorligi 
Turistik xizmatlar ko’rinmas tovarning o’ziga xos turi hisoblanib, uni joriy 
qilganda munosabatlar turli-tuman va o’ziga xosdir. Turfirmalar tomonidan 
sotiladigan xizmatlar qator farq qiluvchi o’ziga xos xususiyatlarga ega: 
•
sezilmaslik, sotilishi kerak bo’lgan mahsulotni ko’rib bo’lmaydi, iste’molchi 
uni xarid qilishdan oldin tatib va ushlab ko’ra olmaydi; 
•
xizmatlarni jamg’arib qo’yish mumkin emas; 
•
ishlab chiqarish va iste’mol jarayonlari bir vaqtning o’zida amalga 
oshiriladi; 
•
iste’molchi ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etadi. 
Bulardan shunday xulosa qilish mumkinki, ham sotish tizimi ham taqsimot 
kanallarini tanlash jismoniy tovarlarning moddiy taqsimotidan tubdan farq qiladi. 
Sotishning ikki xil usuli mavjud bevosita usul sotuvchi va xaridor o’rtasida 
bevosita aloqalarni o’rinatishni ko’zda tutsa, bilvosita usulda savdo vositachilik 
bo’g’inidan foydalanishni ko’zda tutadi. Shu sababli turlarni joriy qilishdagi 
aloqalarning asosiy tizimini ko’rib chiqamiz. 
Turoperator – Turist.
Malakali turoperator turlarni ishlab chiqish bilan 
shug’ullanadi. Uning xizmatlar xususiyati asosiy va qo’shimcha turxizmatlarni 
kombinatsiyalash, tanlashdan, hamda ularni dastlabki rejalashtirish va 
standartlashdan tashkil topadi. Turlarni sotish shaxsan turistlarga turoperator 
funktsiyasi bo’lib hisoblanmaydi. Dasturlar paketi ham alohida olingan turistik 
korxona xizmatlari kabi (mehmonxona, aviafirma va boshqalar), chakana sotish 
bo’yicha faqatgina vositachilik xizmatlarini amalga oshiruvchi turagentlik 
funktsiyasi hisoblanadi. Ko’p hollarda yirik turoperatorlar ularga tegishli bo’lgan 
turagentliklarni shaxsiy sotish tarmog’iga ega bo’ladi. Masalan, Shveytsariyaning 
“Kuni Travel LTD” va “Hotel plan” ikki yirik turoperatori anchagina yirik 
turagentlik tarmog’iga ega. Turoperatorning shunga o’xshash startegiyasi 1980 
yilda keng yoyildi va “to’g’ri marketing” strategiyasi nomini oldi. Uning mohiyati 
bevosita iste’molchilar, potentsail mijozlar bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqalarni 
o’rnatishdan iborat. Bu turoperator zimmasiga qo’shimcha qator funktsiyalarni 
yuklaydi: 
•
sotish bo’yicha yo’naltirilishi kerak bo’lgan aniq iste’molchilarni aniqlash; 
•
sotish bo’yicha tadbirlarni ishlab chiish; 
•
firma mijozlari bo’yicha axborot tizimini tashkil etish; 
•
iste’molchilardan tushayotgan ma’lumotlarni qayta ishlashni va unga tezda 
moslashishni samarali tizimlarini tashkil etish. 
Mazkur startegiyadan kelib chiqib shunday savol tug’ilishi mumkin: “Nima 
arzonroq – shaxsiy agentlik tarmog’iga ega bo’lishmi yoki turagentlikni 
vositachilik xizmatlarini foizlaridan foydalanishmi?”. 
Kompyuterlardan tashqari, taqsimot ayrim hollarda samarali tartibga 
solishga, ishlab chiqarish yoki marketingga tortiladi. Taqsimotni samaradorlik
darajasini nazorat qilish va o’lchash juda mushkul ayniqsa, bunga ba’zi marketing 

---

qarorlari ta’sir ko’rsatadi: mijozlarga xizmat ko’rsatish siyosatida ba’zi uncha katta 
bo’lmagan o’zgarishlar taqsimotdagi sarf-xarajatlarni anchagina oshiradi; ularni 
rag’batlantirish natijasi hisoblangan sotishni maksimallashtirish taqsimot 
sohasidagi xizmatchilarni qo’shimcha shtatga sarflanadigan moddiy xarajatlarga 
olib kelishi mumkin, sotish pul aylanmasini oshirish qarori yana taqsimotdagi 
xarajatlarni oshiruvchi xizmat ko’rsatish bo’yicha xarajatlar va aylanma fondlar 
darajasini iqtisodiy jihatdan foyda olmaslikka olib kelishi mumkin.