‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Bularga qalilg ‘il, qarilg‘il o ‘zun
Tilin y o ‘qshi sozla, achuq tu tyu zu n .
( О ‘zing bular bilan aralashgin, qo ‘shilgin,
Tilda yaxsh i so ‘zla, yuzingni ochiq tut).
Hunarmandlarga nisbatan:
Keraklik kishilar yem a bu sena,
Y o‘q o ‘n tut b u la ro ‘g ‘ tosulg'ay tona.
( Bular ham senga kerakli kishilardir,
Bularni yaqin tut, fo y d a si tegadi (ey) bahodir)2.
C h o rv ad o rla rn i h a m haqiqiy m eh n a tk a s h inson sifatida ulug'lab: 
Q a to ‘lg ‘il, q a r o ‘lg ‘o ‘l, yetu r ham ichur,
K o ‘nchilik uzala tirig'hk kechur.
Neku qulsa bergil, kerek bo ‘Isa al,
Ко ‘ni ко ‘rdim ushbu qutu bilmas al.
(Aralashgin, qo ‘shilgin, yed ir ham ichir,
T o ‘g ‘rilik ichra tirikchilik kechir.
Nima so ‘rasa bergil, kerak bo ‘Isa ol
Chindan ко ‘rdim ushbu odam lar
H iyla-nayrangni bilm aydi(lar)3.
1 Y u su f X os H ojib. Q u ta d g 'u bilig (S ao d a tg a y o ‘llovchi b ilim ) //N a s h rg a tayyorlovchl 
Q .K arim o v . — T o sh k e n t, F a n , 1971. 6 5 9 -b et.
2 O 's h a kitob, 6 6 6 -6 6 7 -b etlar.
5 O 's h a asar, 6 6 4 -6 6 5 -b etlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

j 
Y u s u f Xos H ojibning m e h n a t ahli haqidagi bu fikrlari h a q i q a t a n
j 
h a m ularga n i s b a t a n h u r m a t va e h t i r o m n i a n g la ta d i. Y u s u f X o s 
H o jib n in g m e h n a t tarbiyasiga oid progressiv q a ra sh la ri tarb iy a v iy
I 
jih a td a n diqqatga sazovordir.
XV asrning yirik m u ta fa k k iri A lish e r N a v o iy n i n g m e h n a t k a s h
insonni ulug‘lovchi, m eh n at tarbiyasi haqidagi fikrlari «Hayratul abror», 
« F a rh o d va Shirin», « M a h b u b - u l qulub» asarlari h a m mavjud.
Alisher N avoiyning haqiqiy inson u c h u n en g yaxshi fa zilatlardan 
biri m ehnatsevarlik deb k o ‘rsatadi. U «H a y ratu l ab ror»ning b e s h in c h i 
, 
m aqo latid a kishilarning saxovatiga k o ‘z tik ish d a n k o ‘ra o ‘z q o i i bilan 
hayot kechirish u lu g ‘roq va oliyjanobroq ekanligini « H o t a m T o y i » 1 
hikoyatida keltiradi.
H o ta m Toyi bir kuni q o ‘y - q o ‘zilar s o ‘ydirib, xalqqa k atta ziyofat 
beradi. S o ‘ng biroz d a m olish u c h u n dalaga chiqadi. U n g a yelkasida 
o ‘tin k o ‘tarib kelayotgan b i r c h o l uchraydi. H o t a m Toyi unga « D a sh td a
yurib bexabar q o lgandirsan, tashla bu o g ‘ir yukni, H o ta m uyiga borib 
ziyofatda izzat k o ‘rgil», — deydi. S h u n d a ch o l kulib: «Ey, o y o g ‘iga 
hirs b and solgan, g ‘ayrat vodiysiga q a d a m u r m a g a n kishi, sen h a m bu 
tik a n m ehnatini che k k in va H o t a m n i n g m i n n a t id a n qutulgin», — d e b
javob qiladi.
H o ta m Toyi ch o ln in g bu s o ‘zlariga t a n b eradi va halol m e h n a t
bilan kun kechirishi uning h im m a tid a n b a la n d ekanligini anglaydi.
Alisher Navoiy m e h n a tn in g in so n n i g o ‘zallashtirishi, faqat m e h n a t
tufayligina in sonning k am ol to pishi m u m k in lig in i t a ’kidlaydi. S h u
m aqsadda u q a to r m e h n a ts e v a r badiiy ob ra zlarn i yaratadi. M a s a la n , 
« F arh o d va Shirin» d o sto n in in g asosiy q a h r a m o n i F a rh o d an a s h u n d a y
q a h r a m o n la rju m la s id a n d ir.
F a r h o d A r m a n i s t o n o 'l k a s i g a q a d a m q o ‘y g a n d a , o ‘z y u r t i d a
Q o ra n d a n o ‘rgangan tosh y o ‘nish h u n a r in i ishlatib, o g ‘ir m e h n a t d a n
ezilgan xalqqa yordam beradi. 0 ‘z hunari, m e h n a ti tufayli b i r t o m o n d a n
xalqning og‘ir m e h n a tin i yengillashtirgan b o ‘lsa, ikkinchi t o m o n d a n
sevgilisi Shirinning h u rm a tig a saz o v o r b o 'lad i.
F arh o d n in g m e h n a tse v a r va ijodkorligidan ilh o m la n g a n A lish er 
N a voiy o ‘z d ostonining ikkinchi n o m i n i « M e h m o n n o m a » d eb ataydi.
M ehnatga m uhabbat, ijodkorlik d o sto n n in g m arkaziy m asalalaridan 
biri b o ‘lib hisoblanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Navoiy «M ah b u b -u l qulub» asarida esa turli ijtimoiy g u ruhlarning 
h a y o tid a g i o ‘rn in i belgilay d i, fazilat va n u q s o n l a r i n i k o ‘rsatadi. 
D e h q o n la r t o ‘g ‘risida fikr yuritar ekan, « D e h q o n k i d o n a sochar, yerni 
y orm oq bila rizq y o ‘lin ochar. ... Olam m a ’m u rlig ‘i alardin va o lam
ahli masrurlig‘i alardin. H a r qayonki, qilsalar harak o t, elga h am qut 
yetkurur, ham barakot»1, — deb dehqonlarni, y a ’ni, m ehnatkash insonni 
u lug‘laydi. Shu bilan birga shoir bu asarida t e k i n x o ‘rlarni, n o jo ‘ya ish 
tutuvchi kishilarni, o c h k o ‘z va t a ’m agirlarni, m eh n at qilmay hayot 
kechiruvchi shaxslarni tan q id qiladi.
M a ’rifatparvar sh o ir F urqat h am o ‘zining m a ’rifiy sh e ’rlarida ilm, 
h u n a r haqida fikr yuritar ekan, h a r b i r s o g ‘lom fikrlovchi insonni h u n a r 
egallashga d a ’vat etadi, h u n arg a m e h r q o ‘ygan, uni o ‘rganishni d a ’vat 
etgan kishining j a h o n d a qadri baland b o ‘lajagini uqtiradi.
Pedagog-shoir H .H .N iy o z iy esa m aktab yoshlarni ilmli, odobli qilib 
tarbiyalashi va hunarga o ‘rgatishi kerak, — deb t a ’kidlagan ekan, yoshlar 
m a ’naviy fa z ila tla rin in g s h a k lla n is h id a m e h n a t n i n g rolini y u q o ri 
b ah o lay d i. S h e ’r la r id a b o la la rn i o t a - o n a l a r i n i n g m e h n a ti qad rig a 
yetishga undaydi.
H a m z a H a k im z o d a Niyoziy yoshlikda ilm olishning aham iyati 
h aq id a gapirar e k a n , « 0 ‘qi», «Kitob», «Q alam » kabi s h e ’rlarida ilmni 
m eh n atsiz egallab b o ‘lmasligi t o ‘g ‘risidagi g ‘oyani ilgari suradi.
U yoshlarga kelajakda o ‘z orzulariga yetishish, ilm-fanni egallash 
u c h u n yoshlikdan m e h n a t qilish zarurligini t a ’kidlaydi.
Yuqoridagi f i k r l a r o ‘quvchi-yoshlarning m e h n a t tarbiyasida m u h im
vosita sanaladi.