13 ish. Havoda tovushning tarqalish tezligini turg ‘ un to ‘ lqinlar usuli bilan aniqlash ishdan maqsad

A
o
ga teng deb olinadi. Doiraviy yoki siklik chastota odatdagi chastota bilan 
shunday bog‘langandir: 
Ω=2π
ν
. 
(3) 
Odatdagi chastota 
ν
, tebranish davri 
T
bilan ham bog‘liq: 
ν
=
(4) 
x
2
(2) formuladan ko‘rinadiki, tovush manbai 0 
dan 
x
1 
va 
x
2
oraliqda joylashgan va masofalar 
ayirmasi 
x
2
-x
1
=2kλ
/2 ga teng bo‘lgan nuqtalar 
birday fazada tebranadilar (1 - rasm). Ularning 
muvozanat holatga nisbatan siljishlari ham birday 
bo‘ladi. 
x
1
x
2
-x
1
1 - rasm
 
Haqiqatan ham 
A
nuqtaning 
t
vaqt oralig‘idagi siljishi: 
S
A
 = Asinω (t - )=Asin(ω
𝑡
-
), 
bo’lsa, shu vaqt oralig‘idagi 
B
nuqtaning siljishi
S
B 
= 
A
sinω(
t
- ) =
A
sin(
ωt 
- 
x
2
), 
lekin 
x
2 = 
 
bo‘lganidan, 
S
B 
=
A
sin
ω
(
t- 
) =
A
sin(
ωt 
- 
-2π
ν
) 
A

---

bo‘ladi, chunki sinus, davri 2π davriy funksiyadir. Bir xil fazada tebranuvchi ikki 
nuqta orasidagi eng yaqin masofaga to‘lqin uzunligi deyiladi va 
λ 
harfi bilan 
belgilanadi. 
Isbotlanganga asosan 
λ=
ga teng. 
λ
ning qiymatini (3) formulaga qo‘yib: 
λ=
;
(5) 
ni hosil qilamiz. Demak, to‘lqin uzunligi, to‘lqinni bir tebranish davri 
T
ga teng 
vaqt oralig‘ida bosib o‘tgan masofasiga teng ekan. 
Agar muhit zarrachalarining siljishi to‘lqinning tarqalish yo‘nalishi bo‘yicha 
bo‘lsa, 
to
‘
lqin bo
‘
ylama
deyiladi. Agar muhit zarrachalarining siljishi to‘lqinning 
tarqalish yo‘nalishiga perpendikular bo‘lsa, to‘lqin 
ko
‘
ndalang
deyiladi. Havodagi 
tovush to‘lqinlari ko‘ndalang to‘lqinlardir.
Tovush to‘lqinlari biror to‘siqni uchratsa, qisman qaytib, qisman ikkinchi 
muhitga o‘tib, unda tarqalishni davom ettiradi. Natijada muhitning har bir nuqtasi 
manbadan kelgan va to‘siqdan qaytuvchi tebranishlarda ishtirok qiladi. Manbadan 
ixtiyoriy nuqtaga kelgan to‘lqinni hosil qilgan tebranishning siljishi (2) formulaga 
asosan 
S
1 
=
A
sin
ω(t 
- 
A
sin( 
ωt
- 
, 
ga teng, to‘siqdan qaytgan to‘lqinning shu nuqtada hosil qilgan siljishi 
S
2 
=
A
sin
ω
(
 t - =A
sin(
ωt - 
);
(6) 
bo‘ladi. 
Manbadan tarqalayotgan yuguruvchi to‘lqinga 
qaraganda qaytgan to‘lqin (teskari to‘lqin) 2
l
masofani ortiq o‘tadi (2 - rasm) va siljishga ega 
tebranishlarning qo‘shilishi natijasida ushbu 
ifoda hosil bo‘ladi: 
Eshitish trubasi 
2 - rasm 
Porshen 
l

---

S = 
 t - 
);
(7) 
, ekanini eslab, 
S = 2Acos
; 
(7
a
) 
hosil qilamiz. 
Bu tenglamadan ko’rinadiki: 
1) Natijaviy tebranish amplitudasi 2Acos 2
𝜋𝑙
/λ, to‘siqdan to‘g‘ri qaytgan 
to‘lqinlar (
𝑙
=0) natijaviy tebranish amplitudasi 
2A
ga teng (to‘lqin zichligi muhit 
zichligidan kichik, to‘siqdan qaytadi deb olinganda) 
yoki
𝑙
= ( 2 + 1) ; 
masofalarda natijaviy tebranish amplitudasi nolga teng. 
2) Ikki to’lqin sirtlari orasida joylashgan muhit nuqtalari birday faza bilan 
tebranadilar, chunki (7
a
) formuladagi 
x
+
𝑙
hamma nuqtalar uchun o‘zgarmasdir. 
Faqat kosinusning ishorasi musbatdan manfiyga 
o‘tganda o‘zgaradi. Bu nuqtalarda uchrashgan to‘g‘ri 
va qaytgan to‘lqinlarning qo‘shilishi natijasida hosil 
bo‘lgan to‘lqinga