3-ma’ruza. Himoyaning uzgichga ta’sir qilish usullari. Bevosita va bilvosita harakatlanuvchi relelar. Reja

---

3-MA’RUZA.
Himoyaning uzgichga ta’sir qilish usullari. Bevosita va bilvosita 
harakatlanuvchi relelar.
 
Reja: 
1.
Rele va ximoya elementlarining chizmalarda tasvirlashnishi. 
2.
Bevosita harakatlanuvchi relelar. 
3.
Bilvosita harakatlanuvchi relelar. 
Kalit so‘zlar: Rele, bevosita, bilvosita, uzgich, kontakt, sabr vaqt, sabrsiz 
vaqt, oraliq, ko‘rsatkich.. 
Rele va ximoya elementlarining chizmalarda tasvirlashning ikki prinsipial 
usullari mavjud. 
Birinchi usul bo‘yicha rele birlashgan xolda, ya’ni cho‘lg‘am to‘g‘ri 
burchakli to‘rtburchak shaklida (3.1a-rasm) tasvirlanadi, relening kontaktlari 
yuqori qismda ko‘rsatiladi. 
Belgining pastki qismida relening chulg‘ami va rele tipining bosh xarflari 
yoziladi, ya’ni: 
tok relesi - KA, kuchlanish relesi-KV, vaqt relesi-KT, oraliq, relesi-KL va 
ko‘rsatgich relesi-KN. 
Ikkinchi usul bo‘yicha rele ximoyasi yoyilgan xolda ko‘rsatiladi (2.1b-
rasm). Relening chulg‘ami va kontakti chizmaning xar xil qismlarida joylashadilar 
va mos keluvchi xarflar bilan belgilanadilar. Yoyilgan tasvirlash murakkab 
sxemalarni o‘qishni osonlashtiradi. 
 
Relening ulanish usullari. 
Relening cho‘lg‘ami elektr tarmoqqa (tok va kuchlanishga) to‘g‘ridan to‘g‘ri 
yoki tok va kuchlanish transformatorlari orqali ulanishi mumkin. Birinchi tur 
relelar birlamchi, ikkinchi tur esa ikkilamchi relelar deyiladi. 
Ikkilamchi relelar ko‘proq qo‘llaniladi. Buning sababi shundaki, ular yuqori 
kuchlanishdan izolyasiyalanganlar, ximoya qiluvchi elementdan uzoq masofada 
joylashadilar, xizmat ko‘rsatish uchun qulay va ma’lum bir nominal tok (1 yoki 5 
A) va kuchlanish (100 V) ga mo‘ljallanadilar. Bunda ximoyalanayotgan 
elementning birlamchi toki yoki kuchlanishiga bog‘liqlik yo‘q. 
3.1-расм. Relelarning prinsipial chizmalardagi shartli tasvirlari. 
KA(KV)
KA
KA
KT

---

Birlamchi relening afzalligi shuki, ularda o‘lchov transformatorlari, operativ 
tok manbalari ishlatilmaydi. Ular kichik quvvatli elektr motorlarida, 
transformatorlarda va liniyalarda keng qo‘llanadi.