A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

 
SAVOLLAR VA TOPSHIRIQLAR 
1.
Atmosfera havosi asosan qanday gazlardan iborat?
2.
O`zbekistonda qanday korxonalar havoni ko`proq ifloslaydi? 
3.
Havoni muhofaza qilishda qanday tadbirlarni bilasiz? 
4.
O`zbekiston havosini ifloslanishini kuzatish ishlarini qanday tashkilot olib boradi? 
O`zbekistonda havoni toza bo`lishi uchun Siz qanday hissa qo`shmoqdasiz? 
 
7-MAVZU. KIMYOVIY ISHLAB CHIQARISH VA ATROF-MUHIT 
MUAMMOLARI 
·
Kimyoviy ishlab chiqarishning atrof-muhitga ta`siri. 
·
 Kimyoviy mineral o`g’itlar va 
atrof-muhit. 
·
Tabiiy muhit va pestitsidlar. 
·
Kimyoviy ishlab chiqarishning atrof-muhitga 
ta`sirini kamaytirish yo`llari. 
·
O`simliklarni biologik himoya qilishning chora-tadbirlari. 
 
Kimyoviy ishlab chiqarish korxonalari atrof-muhitni turli xil kimyoviy moddalar bilan 
ifloslanishida katta rol’ o`ynab kelmoqda.
Kimyoviy korxonalarning atrof-muhitga ta`sirini 3 toifaga ajratish mumkin. 
1.
Korxona statsionar rejimda ishlaganda tabiatga ko`rsatiladigan ta`sir (yoqilg’i yoqish 
mahsuloti, suvni ifloslanishi, korxonada qo`llanadigan yoki ishlab chiqarilgan mahsulotlar 
bilan atrof-muhitni ifloslanishi). 

---

2.
Korxonada biror sababga ko`ra katta miqdordagi halokatli chiqindilarni atrof-muhitga 
tashlanish natijasida. 
3.
Kimyoviy korxona mahsulotlarini qo`llash natijasida atrof-muhitga zarar keltirish. 
Zamon va inson tafakkuri doimo rivojlanishda shuning uchun 1990 yillarga kelib tabiatni 
ifloslovchi yirik korxonalar jamoatchilik fikriga asosan ishlayotganlari to`xtatilmoqda, ekologik 
nuqtai nazardan yondoshilmay qurishga muljallangan ishlab chiqarish loyihalari bekor 
qilinmoqda. 
Masalan, Rossiyada 1990-95 yillarda 1,2 mln mineral o`g’it ishlab chiqaradigan, 1,2 mln 
tonna N
2
SO
4
va 1 mln tonna NN
3
ishlab chiqarish korxonalari to`xtatildi. Jumladan, shu yillari 
ekologik holat keskinlashganligi tufayli Namangan shahridagi 4-paxta tozalash zavodi 
Toshbuloqqa ko`chirildi. 
Agar kimyoviy sanoat korxonalarida biror avariya sababiga ko`ra halokatli chiqindilarni 
tabiatga keltirgan zarariga misol keltirsak, 1986 yilda Olmaliq tog’-kon kombinati to`satdan 
N
2
S0
4
tashlashi natijasida Piskent rayonida 140 gektar paxta maydoni, YAngi Qo`kon kimyo 
zavodining halokatli chiqindi tashlashi natijasida 20 km radiusdagi paxtazor, 1987 yil 
Samarqand kimyo zavodi halokatli chiqindilari natijasida ko`plab mevazor bog’lar nobud bo`ldi. 
Xo`sh, bunday falokatlarni bo`lmasligi uchun nima qilish kerak?
Texnologik jarayolarning xavfsizligi kimyoviy ishlab chiqarish yuqori ishonch bilan va 
xavfsiz faoliyag ko`rsatishi, har tomonlama chuqur asoslangan to`g’ri loyiha echimlariga, yangi 
texnologik jarayonlarni xavfsiz amalga oshirish usullariga bog’liq. 
Shuningdek, qo`shimcha ximiyaviy reaktsiyalar va boshqa jarayonlar avariya holatlari 
ro`y berishiga sabab bo`ladi, ular quyidagilar: 
- texnologik reglamentta rioya qilmaslik ; 
- jihozlar montaji va ekspluatatsiya texnik darajasining sifati va boshqa tadbirlarni bajarmasligi; 
Kimyoviy texnologiyada ba`zi bir jarayonlar rypyhini ajratish mumkinki, bu texnologik 
reglament buzilgan paytda avariya holatiga o`tadi. Bunday jarayonlar potentsial xavfli jarayonlar 
deyiladi. Bular 4 xil bo`ladi: 
- toksik moddalarni olish va qayta ishlash; 
- portlovchi moddalarni olish va qayta ishlash; 
- katta tezlik bilan boradigan jarayonlar; 
- aralash jarayonlar; 
Shuning uchun texnologik jarayonlarga qo`yiladigan xavfsizlik talablarini bilish kerak 
bo`ladi. Ular quyidagilar: 
1. Ishlayotganlarni zaharli moddalar bilan kontaktda bo`lmasliklarini ta`minlash. 
2. Xavfli va zararli texnologik operatsiyalarni xavfsizrog’iga almashgirish. 
3. Texnologik jarayonlarni mexanizatsiya, avtomatizatsiya va distantsion boshqarishga o`tkazish 
kerak.