A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Gidrosferadagi suvning hajmi va uning tiklanishi faolligi 
№ 
Suv resurslari manbalari 
Suf hajmi, km
3
Suv balansi 
elementi, km
3
/yil 
Suv zahirasining 
davri, yil 
1. Dune okeani
1370000000 
452000 
3000 
2. Yer osti suvlari
60000000 
12000 
5000 
3. qutb muzliklari
24000000 
3000 
8000 
4. quruqlikdagi er usti suvlari
280000 
40000 
7 

---

5. Daryolar
1200 
40000 
0,030 
6. Tuproqdagi namlik
80000 
80000 
1 
7. Atmosfera bo`glari
14000 
525000 
0,027 
Gidrosfera
1454000000 
525000 
2800 
Yog’in quruqlik va okeanlar yuzasiga turli miqdorda tushadi va bug’lanadi. Masalan, 
okean yuzasiga tushadigan yog’inning o`rtacha miqdori 107-114 sm, bug’lanish esa 116-124 sm, 
quruqlikka esa o`rtacha 71 sm yog’in yog’ib, 47 sm suv qayta bug’lanadi, qolgan 24 sm suv 
quruqlikdan daryolar orkali dengiz va okeanlarga quyiladi. 
Atmosfera namligi suv va energiya almashuvida faol ishtirok etishi bilan bir qatorda, turli 
og’irlikdagi modda zarrachalarini o`zi bilan birga olib yuradi. Havoga ko`tarilgan tuproq 
zarralari shamol ta`sirida uzoq masofalarga olib yuradi. Havoga ko`tarilgan tuproq zarralari, 
dengiz to`lqini ko`pigidan chiqqan tuz zarralari shamol ta`sirida uzoq masofalarga olib ketiladi. 
Hisoblarga qaraganda, birgina Orolbo`yi hududiga chang-tuz zarrachalari 1993 yilda har gektar 
maydonga 520 kg, Orol dengizi qirg’oq bo`ylariga 260-800 kg, dengiz suvidan holi bo`lgan, 
ya`ni qurib qolgan erlarga gektariga 1000 kg.gacha tushadi. 
Suv qudratli kuchga ega. Erning hozirgi orografik xususiyati va rel’efi suvning uzluksiz 
faoliyati natijasida shakllandi va yana murakkablashdi. Suv qattiq jinslardan tuzilgai tog’ 
tizimlarini emiradi. Toshlar orasiga kirib kolgan suvlar muzlaganda yoriqlarni kengaytirib, 
mustahkam granit va bazal’tlarni ham yorib yuboradi. Suv kuchli erituvchan bo`lib, u tabiatda 
kimyoviy jihatdan toza holda uchramaydi. Suv qattiq tog’ jinslarni hosil qilgan minerallarni 
emirib, eritib vodiylarga yotqizadi. Masalan, Amudaryoning birgina irmog’i Vaxsh har 1 km
2
suv yig’ilish maydoni yuzasidan yiliga 2680 tonna loyqa ozuqalar va jinslarni yuvib ketadi. 
Hozirgi kunda O`rta Osiyoda bundan ko`proq yuviladigan joy bo`lmasa kerak. Organik dunyo va 
insoniyat jamiyatini suvsiz tasavvur qilish qiyin. Suv organizmlardagi biofizik va biokimyoviy 
jarayonlarda hamda ularni yashash muhiti sifatida ham alohida ahamiyatga ega. 
Inson o`z tanasidagi namlikni bir xil bo`lishiga harakat qiladi, chunki kishi tanasidan 12 
foiz namlik yo`qolsa, odam halok bo`ladi. Inson suvsiz bir necha kungina yashashi mumkin, 
uning suvga bo`lgan bir kunlik fiziologik talabi 2,5 litrga teng. Bu rakam ish sharoitiga, tashqi 
muhit va havo haroratiga qarab farq qilishi mumkin. O`simliklarda ham suvga talab katta. Suv 
o`simliklarni issikdan, jazirama kunlarda qurib qolishidan saqlaydi. Urug’dan ko`kargan vaqtdan 
boshlab o`simlikning suvga bo`lgan talabi orta boradi. Masalan, birgina kungaboqarni voyaga 
etkazish uchun 40 litrcha, 1 gramm quruq beda tayyorlash uchun 500 gramm suv kerak bo`ladi. 
Olinadigan hosilning har tonnasi uchun bug’doyga 1500 t, sholiga 4000 t, paxtaga esa 10000 t 
suv sarflanadi. Sutkasiga bir bosh karam bir kilogramm suvni o`zidan o`tkazadi. O`simliklarni 
suv bilan ta`minlab turishda tuproq xususiyati alohida ahamiyatga ega. CHunki o`simlik namni 
tuproqdan oladi. O`simliklar namni tanasiga, so`ngra bargiga stkazib beradi va bug’latib 
yuboradi. Tuproqdagi namlik miqdori tuproqning mexanik tarkibiga, joylashish hududiga va 
rel’efga bog’liqdir. Masalan, 100 kg qumoq erda 25 kg, 100 kg loyda 70 kg namlik bo`ladi. 
Tuproqdagi namlik bir yilda yangilanib turadi, daryodagi suvlar 12 sutkada (yiliga 30 marta), 
atmosferadagi bug’ - 9 sutkada (yiliga 40 marta) butunlay almashinib turadi. Hozirgi vaqtda toza 
suvga bo`lgan ehtiyoj juda tezlik bilan ortib bormoqda, chunki insonning xo`jalik faoliyatini toza 
suvsiz tasavvur etib bo`lmaydi. 
Insoniyat jamiyatn suvni borgan sari o`z ehtiyoji uchun ko`p sarflamoqda (aholini suv 
bilan ta`minlashda, sanoatda, elektroenergiya olishda, sug’orish va o`zlashtirishda, transport, 
baliqchilik va boshqalar). Suvdan foydalanmasdan rivojlanadigan xo`jalikning biror sohasi yo`q.