Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

19.1. Kompyuterda iqtisodiy masalalar yechishni tashkil etishning asosiy 
Faraz qiling, siz biror bir tashkilotda ishlayapsiz. Sizni direktor o`z 
huzuriga chaqirdi va o`z bo`limingizdagi barcha ishlarni kompyuter asosida 
bajarishga o`tishingiz kerakligini aytdi va bu topshiriq albatta bajarilishi 
lozimligini tushuntirdi. Siz bu ishni bajarishni nimadan boshlar edingiz? 
239

---

Iqtisodiy masalalarni kompyuterda echishga tayyorlash uchun avvalo qaysi 
ishlarni bajarish kerak? Bu bajarilishi kerak bo`lgan ishlarni rejalashtirishda 
qanday bosqichlardan o`tish maqsadga muvofiq bo`ladi?
Masalani informatsion texnologiyalar talabi asosida avtomatlashtirilgan 
ko`rinishga o`tkazib yechishning bir o`ancha bosqichlari mavjud. Shuning uchun 
ham har qanday boshqarishning avtomatlashtirilgan sistemasida (BAS) iqtisodiy 
masalalar echishni amalga oshirish bosqichma-bosqich qilib amalga oshiriladi. 
Odatda 3 ta asosiy bosqich mavjud: bular loyixa oldi bosqichi, asosiy bosqich, 
ya`ni ishchi hamda texnik loyixalarni bajarish va nihoyat, amaliyotga tadbio` etish 
bosqichlaridir. 
1. LOYIXA OLDI bosqichi o`z navbatida avtomatlashtirilgan 
ob`yektning axborotlar sistemasini o`rganish, texnik-iqtisodiy jihatdan asoslanib 
berishni va yaratilayotgan BASning amalga oshiradigan texnik vazifalarini ishlab 
chiqish jarayonlarini o`amrab oladi. 
BOSO’
ng texnik 
arini 
yaratishdan, ularni amaliy sino
zishdan iboratdir. 
. AMALIY TADBIQ ETISH BOSQ
axborotlar asosida ishlab chiqilgan masalala
ishtirokida sinovdan o`tkazishdir. Demak, bund
tajriba o`tkazib, ekspluatatsiya qilish va uning x
darajasini 
dir. 
Masalani EHMda yechishga tayYOrlashn
yoki bu masalani EHMda yechishda tegishli axb
YOrdamida 
rifmetik va mantiqiy qayta ishlanadi. Lekin masalani EHMda bevosita yechishdan 
`anch bosqichlardan iborat bo
ashaqqatliroqd
mehnat talab qiladi. Bunda odatda quyidagi bosqic
lishi va ushbu ma
g aniqlanilishi; 
i mate atik jihatdan ifodalash 
i tuzish; 
3) masalaning kompyuter programmav
amalga oshirilishi mumkin bo`lgan eng qulay yech
) masalani yech hning tanlangan matem
echilish algoritmini ishlab chiqish; 
5) tuzilgan algoritm asosida va tanlan
ordamida 
ing dasturini (programmasini) tuzish; 
6) masala echilishi uchun zarur bo`lgan m
va ularning tarkibini aniqlash; 
mani ompyuter xotirasiga k
oshirish; 
2. ASOSIY
ICH BASni
vlardan o`tka
hamda ishchi loyihal
3
ICHI yaratilgan BASning aniq 
r dasturlarini buyurtmachilar 
a asosiy maqsad butun BAS-ni 
ao`io`iy samaradorlik
aniqlash
ing asosiy bosqichlarida yoki u 
orotlar programma 
a
oldin, odatda, bir o
amalga oshiriladi. Bu ish ancha m
a
`lgan tegishli tayyorgarlik ishlari 
ir va shuning uchun ham katta 
hlar ajralib turadi: 
1) masalaning qo`yi
qo`yilgan pirovard maqsadnin
salani kompyuterda echishdan 
2) masalan
matematik modelin
m
yoki uning tegishli ko`rinishdagi 
iy-texnik vositalari yordamida 
ish usulini tanlash; 
4
is
atik yoki boshqa bir usul asosida 
gan dasturlash tili y
masalan
a’lumotlar massivini tayyorlash 
7) program
k
iritish va uni sozlashni amalga 
240

---

8) masalani bevo ta EHMda yechish va ol
tahlil qilish, dasturdan foydalanish uchun ko`rsatm