11 mavzu: Asosiy organik sintez texnologiyalari

Metanolni oksidlab degidrogenlash usulida formaldegid ishlab chikarish.
Metanolni oksidlab degidrogenlash katalitikgeterogen jarayon xisoblanadi. 
SN
3
ON+0,50
2
=NSNO +N
2
O-

N, (

N
1
=156,3 kJ) (d) 
SN
3
ON

NSNO+N
2
-

N
2
(

N
2
=85,2 kj) (e)
Reaksiyada katalizator mis kirindisi tursimi va pemzaga yotqizilgan kumush 
hisoblanadi. Asosiy reaksiya (d,e) bilan bir qatorda qo’shimcha reasiyalar (v,g) ning 
chuqur oksidlanishi xamda degidrogenlanish va gidrogenlanish reaksiyalari ham 
boradi.
SN
3
ON 

NSNO 

SO; SN
3
ON +N
2

SN
4
+N
2
O 
Qo’shimcha reaksiyalarni kamaytirish uchun metanolga 10 % gacha suv 
qo’shiladi hamda kislorodni kam olinadi. Reaksiya 500-600
0
S haroratda boradi. 
Kontaktlash vaqti 0,02 sekund. SHunday sharoitda formaldegid unumi 80-85 % 
bo’ladi. 
13.1 rasmda metanolni oksidlab degidrogenlash usulida formaldegid 
o’lishning texnologik sxemasi berilgan.
Metanol (10 % suv saqlaydi) bosimli bakdan 1 bug’lantirgichga 2 tushadi. U 
issiq suv bilan yoki reaktorning 6 sotuvchida ekzoterlik reaksiya natijasida hosil 
bo’ladiganbug’ bilan qizdiriladi. Bug’lantirgichga metanol orqali changdan 
tozalanib chiqqan havo ham kiritiladi. Hosil bo’lgan bug’ havo aralashmasi 
tomchidan tozalovchi (tomchitozalagich ) 3 orqali o’tib tozalanga qizdirgichga 4 
boradi. Unda rektorga 5 kiradi, reaktorning yuqori qismiga katalizator qo’yiladi. 
Reaktsiya maxsulotlari 6 chi sotuvgich rektorda tez sovutiladi va absorberga 7 
yuboriladi. Absorber suv bilan sug’orib turiladi. Absorberga hosil bo’lgan 37% li 
formal’degid eritmasi (formalin) tarkibi-da (uni barqarorlashtirish) uchun 7-12 % 
metanol saqlaydi) 8- chi sovutgichda sovutiladi va formalin yig’gichiga 9 tushadi. 
Yutilmay qolgan gazlar sanitor minorasi 10 orqali o’tib so’ngra vakuum
kompressordan 11 utadi va suv ajratgichga 12 yuboriladi so’ngra atmosferaga
chiqarib tashlanadi. 
Formaldegid sanoatda ikki xil usulda olinadi: 1) tabiiy gazlarni oksidlab; 2) 
metanolni oksidlab degidrogenlash metodi. Oksidalr degidrogenlash metodida (bu 
asosiy metod xisoblanadi) bir vaqtning o’zida endotermikdegidrogenlash va 
ekzotermik oksidlash Jarayonlari ketadi. 
CH
3
OH→HCHO+H
2 
-85kJ
CH
3
OH+0.5O
2
→HCHO+H
2
O+156kJ 
Reaktsiya adiabadik sharoitda bug’ havoaralashmasi (xajm bo’yicha 45 % 
metanol undan yuqori bo’lsa spirt portlaydi) konversiyasiga asoslangan xolda olib 
boriladi. Asosiy reaktsiyadan tashqari qo’shimcha reaktsiyalar xam boradi. (bunda
SO,SO
2
,SN
4
,N
2
O lar xosil bo’ladi) 
HCHO+O
2
→SO
2
+ H
2
O 
HCHO→CO+H
2 
N+0.5O
2
→ H
2
O
CH
3
OH+N
2
→CH
4
+H
2
O 
Oksidlab degidrogenlashda kam kislorod olinganligi uchun metanolning 
chuqur oksidlanish rivojlanmaydi. Katalizator sifatida pemzaga yoki mis turlariga 
yoki qirindilariga o’tirg’irilgan kumushdan foydalaniladi. 

---

Sirka aldegidi Kucherov reaktsiyasi (1881 yil) olinar edi. Bunda ishlatiladigan 
simovli katalizatorning zaxarli bo’lganligi uchun, hozirgi davrda atsetilenni bug’ 
fazali gidratlash metodi bilan sirka aldegidi olinadi. Bunda atsetilen 1:10 xajmiy 
nisbatda qattiq qizdirilgan suv bug’i bilan aralashtirilib 400 
0
S da fostavli katalizator 
(CdHPO
4
,Ca
3
(PO
4
)
2
) qavati orqali o’tkaziladi. 

---