A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo
Yüklə 162,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
COOH-guruhni himoyalash.
Peptid bog’lari hosil qilishda erkin va nofaol karboksil guruhni kondensatsiya reaksiyasiga kirishmasligi uchun himoyalash zarur. Umumiy holatda bu himoyalanayotgan karboksil guruhni efirlashdan iborat. Metil yoki etil efirini olish uchun aminokislota bilan to’yingan metanol yoki etanol bilan ishlanadi. Lekin odatda oson sharoitlarda gidrolizlanadigan efirlar ko’proq qo’llaniladi. Benzil efirlaridan foydalanish himoya guruhlarini neytral sharoitlarda katalitik gidrogenlash orqali yo’qotish imkonini beradi. Benzil efirlari kislota va benzil spirtidan kislota yoki tionilxlorid ishtirokida hamda kislotani tseziyli tuzi va benzilbromid orqali yoki qayta efirlash reaksiyalari yordamida sintez qilib olinadilar. Kislotali kataliz yoki qaytaefirlash reaksiyalarini amalga oshirayotganda kerakli mahsulotlar tomoniga muvozanat suvni yo’qotish (azeotrop haydash) yoki oson qaynovchi metanolni haydab amalga oshiriladi. Benzil efirlari va ularni hosilalari aminokislotalarni kislotali katalizatorlar ishtirokida efirlash yoki aminokislotalarni himoyalangan hosilalarini ishqoriy muhitda benzilbromid bilan ta’siri natijasida olinadi. sBr Benzil guruhi(OBzl) birinchi marta 1929 yilda P.Rochchi, P.Patti va tomonidan taklif etilgan. Benzil guruhini uzish uchun gidrogenlash ( ) yoki ishqoriy muhitda amalga oshiriladi. O’z tarkibida benzil radikalini tutgan quyidagi hosilalar ham keng ishlatiladi. 93 N-Nitrobenzil guruhi ) 1955 yilda R.Shviser , B.Izelin va M.Ferer tomonidan taklif etilgan. N-Metoksibenzil guruhi (( )) 1962 yilda F.Veygand va K. Xunger tomonidan birinchi marta tavsiya etilgan. Uchlamchi-butil efirlarni qo’llash himoya guruhlarni kuchli kislotali muhitda uzishga imkon beradi, chunki bu guruhlar ishqoriy muhitda barqarordir. Birinchi marta 1959 yilda Ye.Tashner, B.Liber va K.Vatsilevskiy tomonidan birinchi marta qo’llanilgan. Fazoviy qiyinchiliklar tufayli tegishli efir to’g’ridan-to’g’ri uchlam-butil spirtidan olinmasligi sababli, gazsimon izobutilendan kislota ishtirokida yoki qayta efirlanish (uchlam-butilatsetat bilan ta’sirlashish) orqali olinadilar. → → uchlam-Butil guruhni (OBu) uzish uchun CF 3 COOH; HCl/CH 2 Cl 2 lar qo’llanadi. Karboksil guruhni himoyalash uchun quyidagi himoya guruhlari ham keng qo’llanadi: 4-Pikolil guruhi ), Fenatsil guruhi ( ), 9-Fluorenilmetil( ), Fenil( ). Peptid sitezi davomida amino- va karboksil guruhlarini himoyalash bilan sintezini to’liq amalga oshirish mumkin emas. Peptid bog’i hosil bo’lishida aminokislotalarning nukleofil va boshqa kimyoviy faol yon zanjirlari turil qo’shimcha rneaktsiyalarda ishtirok etishlari mumkin. Buni oldini olish uchun bunday yon zanjirlarni barcha umumiy talablarga mos keladigan himoya guruhlari bilan to’sish lozim. Peptid sinteziga yondoshishning ikki xil yo’nalishi bor. Birinchisi-aminokislotalar yon zanjirlarini maksimal himoyalash, bunda sintez davomida qo’shimcha reaksiyalarni sodir bo’lishi keskin kamaytiriladi. Ikkinchisi – minimum himoyalash bo’lib, bunda peptidni himoyalangan hosilasini himoya guruhlaridan ajratishni yengillashtirish. Sintez qilinayotgan 94 peptidni tabiatiga ko’ra tegishli yo’nalish tanlab olinadi. Peptiddagi reaksion qobiliyati yuqori bo’lgan funksional guruhlarni saqlanishi eksperimentatorni amaliy imkoniyatlarini kamaytiradi. Ko’pchilik hollarda aminokislotalarning yon zanjirlari himoya qilinadilar. Aminokislotalar yon zanjirlaridagi funksional guruhlarni himoyalash. Gidroksil guruhga ega aminokislotalar himoyalashda benzil ( ) va uchlam-butil( )himoya guruhlari qo’llaniladi. ni to’g’ridan-to’g’ri benzilbromid suyuq ammiakdagi natriy yoki dimetilformamiddagi natriy gidrid (unum 50%) bilan alkillash natijasida hosil qilinadi. bu usul bilan olish ancha qiyin(unum10%). → → Karboksil va gidroksil guruhni guruhni N-toluolsulfokislota ishtirokida benzil spirti bilan efirlash hosil bo’lgan murakkab efirni ishqoriy muhitda gidrolizlash natijasida ham O-benziltreonin shunday unum bilan hosilbo’ladi. → → -guruhini uzish uchun /anizol reagentlaridan foydalanish mumkin. Gidroksiaminokislotalarni O- uchlam-butil efirlari erkin aminokislotalarni yoki ularni metil efirlarini izobutilen bilan kislotalar ishtirokida( ) ta’siri natijasida hosil bo’ladilar. Bu guruhni uzish uchun dan foydalaniladi. O-Benziltirozin tirozinni misli kompleksini benzilbromid bilan alkillash natijasida hosil bo’ladi. 95 Tirozinni benzil guruhini atsidolitik yo’qotishda asosiy qo’shimcha reaksiya bo’lib, uning aromatik halqasini alkillash (benzil-kation) natijasida 3-benzil tirozinning hosil bo’lishidir. Bu jaryonnin sodir bo’lish darajasini kamaytirish uchun peptidlarga suyuq ta’sir ettirilganda himoya qo’shimchalari qo’shilib, ular reaksion qobiliyati yuqori bo’lgan kationlar uchun o’ziga xos qopqon (“skvenjer”) vazifasini o’taydilar. Peptidlarni qattiq fazali sintezida tirozinni himoyalashda halqasini atsidolizda sezilarsiz darajada darajada alkillovchi quyidagi guruhlar ham qo’llaniladi: 2,6- Dixlorbenzil( ); 3-Brombenzil ( ); Siklogeksil( ). Bu guruhlarni kiritish uchun tirozin hosilalari tegishli alkilgalogenidlar bilan (masalan, 2.6-dixlorbenzilbromid yoki siklogeksen ishtirokida) ta’sirlashiishi lozim. Bu guruhlarni uzish uchun /anizol eritmasini da 30 minut davomida ta’sir etish lozim. Tsisteinning merkaptoguruhini himoya qilish uchu N- Yüklə 162,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|