Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw
Yüklə 476,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.1. 2-súwret • Qalqa (ring), bunda hár bir kompyuter informaciyanı hár dayim tek bir shinjirda kiyatırǵan kompyuterge jiberedi, informaciyanı bolsa tek shınjırdaǵı aldında kiyatırǵan kompyuterden aladı hám bul shınjır "qalqa" bolıp birlesken: 11 1.1.3-súwret Ámeliyatda kóbinese bazalı topologiyalardıń kombinaciyası hám isletiledi, biraq kóp tarmaqlar tek ǵana sol ushewine molsherlengen. Joqarıda sanap ótilgen tarmaqlı topologiyalardı kórip shiǵamız. "Shina" topologiyası óziniń dúzilisi bóyınsha kompyuterlerdiń tarmaqlı asbap – uskeneleriniń bir túrliligi, sonıń menen barlıq abonentlerdiń teń huqıqlıǵı menen parq qıladı. Bunday jalǵanıwda kompyuterler informaciyanı tek ǵana náwbet bóyınsha jiberiwi múmkin, sebebi baylanıs liniyasi bir dana boladı. Keri jaǵdayda ústpe-úst (konflikt, kolliziya) tusiwi natiyjesinde jiberiletuǵın informaciya buzıladı. Sonıń menen, shinada yarım dupleksli (half duplex) almasıw rejimi ámelge asadi (eki tárepleme, biraq bir waqıtta emes, izbe-izlikte). "Shina" topologiyasında barlıq informaciyanı jiberetuǵın oraylıq abonent joq, bul bolsa onıń isenimliligin asıradı (hár qaysı oraydıń islewi buzılǵanda usı oray menen basqarılatuǵın hámme sistema iskerligin toqtatadı). Shinaǵa jańa abonentlerdiń qosılıwı tarmaq islep turǵan waqıtta da bolıwı múmkin. Kóp jaǵdaylarda, shinadan paydalanıp atırǵanda basqa topologiyalarǵa qaraǵanda jalǵanatuǵın kabeldi eń az muǵdarı talap qılınadı. Tuwrı sonı esapqa alıw kerek, hár bir kompyuterge (eki shettegilerden tısqarı) eki kabel 12 keledi, usı bolsa hár dayim qolay bolabermeydi. Usı jaǵdaylarda bólajaq kelispewshiliklerdi sheshiw hár bir abonenttiń tarmaqlı asbap-uskenelerge jukleniwi sebepli "shina" topologiyasında tarmaqlı adapter apparaturası quramalıraq boladı, basqa topologiyalarǵa qaraǵanda. Biraq, "Shina" topologiyalı tarmaqlardıń keń tarqalǵanı sebepli (Ethernet, Arcnet) tarmaqlı ásbap - úskenelerdi bahası onsha joqarı emes. Ayrım kompyuterlerdiń isten shıǵıp qalıwı shinaǵa zıyan qılmaydı, sebebi tarmaqtaǵı hámme qalǵan kompyuterler almasıwdı normal dawam etiwi múmkin. Kabeldiń uzulgenligi de shinaǵa qıyın emes, sebebi bunda sım boladı. Biraq, uzın baylanıstaǵı liniyalarda elektr signallardıń tarqalıw qásiyetlerine kóre, shinalardı aqırǵı ushlarıda arnawlı kelistiretuǵın qurılmalar - terminatorlardı jalǵawdı kózde tutıw kerek. Olar jalǵanbasa liniyanıń aqırında signal zıyanlanadı hám buzıladı, tarmaq boyınsha baylanıs bolmastan qaladı. Sonıń ushın kabel úzilgende yamasa zıyanlanǵanda (máselen, tıshqanlar tarepinen) baylanıs liniyasın maslıǵı buzıladı hám óz-ara jalǵanıp qalǵan sol kompyuterler hám ortasındaǵı almasıw toqtaydı. Shina kabelindegi hár qanday noqatındaǵı qısqa tutastırıw barlıq tarmaqtı jumıstan shıǵaradı. Shinadaǵı asbap - úskenelerdi hár qanday jumıstan shıǵıwın lokalizaciya qılıw júdá qıyın, sebebi barlıq adapterler parallel jalǵanǵan hám olardıń qaysı biri jumıstan shıqqanlıǵın biliw onsha ańsat emes. "Shina" topologiyalı tarmaqtıń baylanıs liniyaları boyınsha ótetuǵın informaciyalı signallar kúshsizlenedi hám hesh tiklenbeydi, bul bolsa baylanıs liniyalarınıń jıyındı uzınlıǵına qattı shekleniwler qoyadı, bunnan tısqarı hár bir abonent tarmaqtan uzatıwshı abonenttiń aralıǵına baylanǵan hár túrli dárejeli signallar alıwı múmkin. Tarmaqlı asbap – uskenelerdiń qabıl etiwshi uzellerine qosımsha talaplar qoyadı. "Shina" topologiyalı tarmaq uzınlıǵın uzaytıw ushın kópshilik jaǵdayda bir neshe segmentler isletiledi. Arnawli signal tiklegishleri repiterler yamasa qaytarǵıshları jardeminde bir biri menen jalǵanadı. Biraq bunday 13 tarmaq uzınlıǵın uzaytıw sheksiz bola almaydı, sebebi baylanıs liniyaları boyınsha signallardıń tarqalıwın aqırǵı tezligi menen baylanıslı shekleniwleri hám bar. "Juldız" orayı ajıralıp turatuǵın topologiya, buǵan barlıq qalǵan abonentler jalǵanǵan. Barlıq informaciyalar almasıwı tek oraylıq kompyuter arqalı orınlanadı, oǵan júdá ulken júkleniw jatadı, sonıń ushın tarmaqtan tısqarı basqa hesh nárse menen ol shuǵıllana almaydı. Oraylıq abonenttiń tarmaqlı asbap - uskeneleri átirapındaǵı abonentlerdiń ásbap-úskenelerine qaraǵanda júdá quramalı bolıwı kerek. Abonentlerdiń bir túrdegi huqıqqa iyeligi haqqında bunda aytıp bolmaydı. Ádette, sol oraylıq kompyuter eń kúshli boladı hám tek soǵan almasıwdı basqarıwdıń barlıq funksiyaları tapsırıladı. "Juldız" topologiyalı tarmaqta hesh qanday mashqalalar bolıwı múmkin emes, sebebi basqarıw tolıq oraylasqan. Eger kompyuterlerdi jumıstan shıǵıwına juldızdı bekkemlew haqqında sóz etilse, bunda átiraptaǵı kompyuterdiń jumıstan shıǵıwı tarmaqtıń qalǵan bolekleriniń islewine hesh qanday tásir kórsetpeydi, biraq oraylıq kompyuterdiń hár qanday jumıstan shıǵıwı tarmaqtı tolıq jumıstan shıǵaradı. Sonıń ushın oraylıq kompyuterdin hám onıń tarmaqlı apparaturaların isenimliligin asırıw ushın arnawlı sharalar kóriliwi kerek. Hár qanday kabeldiń úziliwi yamasa ondaǵı qısqa tutasıw "juldız" topologiyasında tek bir kompyuter menen almasıw buzıladı, basqa kompyuterler bolsa normal jaǵdayda jumısın dawam ettiriwi múmkin. Shinaǵa qaraǵanda juldızda hár bir baylanıs liniyasında tek ǵana eki abonent turadı: oraylıq hám átraptaǵılardan birewi. Kóbinese olardıń jalǵanıwı ushın tarmaq liniyasınıń ekewi isletiledi, olardıń hár biri informaciyanı tek bir jóneliste uzatadı. Solay etip, hár bir tarmaq liniyasında jalǵız qabıl qılıwshı (pryomnik) hám jalǵız uzatıwshı (peredatchik) bar. Shina menen salıstırǵanda bunıń hámmesi tarmaqlı ásbap – úskenelerin sezilerli ápiwaylastırıladı hám qosımsha sırtqı terminatorlardı qollawdan azat qıladı. "Shina" ǵa qaraǵanda tarmaq liniyalarda signallar óshiw máselesi "juldızda" ápiwayı túrde sheshiledi, sonıń ushın hár bir priyomnik hár dayım bir darejeli signal qabıl qıladı. "Juldız " 14 topologiyasınıń aytarlıqtay kemshiligi ondaǵı abonentler sanı qatań sheklengen. Ádetde oraylıq abonent 8-16 dan aspaǵan abonentlerge xızmet kórsetedi. Eger bul shegarada jańa abonentlerdı tarmaqqa jalǵaw júdá apiwayı bolsa, biraq bunnan asıp ketpewi ulıwma múmkin emes. Durıs, geyde julduzda qosıp barıw imkaniyatı kózde tutılǵan, yaǵniy atiraptaǵı abonentlerden birewi ornına jańa bir oraylıq abonentti jalǵaw (nátiyjede bir neshe bir-birewi menen jalǵanǵan juldızlar topologiyası payda boladı. Passiv juldız degen topologiya da bar, ol tek ǵana sırtqı kórinisinen juldızǵa uqsaydı (1.1.4-súwret). Ol búgingi kúnde aktiv juldızǵa qaraǵanda kóbirek tarqalǵan. 1.1.4-súwret Tarmaq orayında kompyuter emes, bálki konsentrator yamasa xab (HUB) jaylastırıladı. Ol kiyatırǵan signallardı tikleydi hám olardı basqa baylanıs liniyalarına uzatadı. Kabellerdi jaylastırıw aktiv juldız topologiyasına uqsasa da, haqıyqatda biz shinalı topologiyasına uqsap jumıs jurgizemiz, sebebi hár qaysı kompyuterden informaciya bir waqıtda basqa qalǵanlarǵa uzatıladı, oraylıq abonent bolsa bolmaydı. Passiv juldız apiwayi shinaǵa qaraǵanda qımbatıraq boladı, sebebi bunda jańa konsentrator hám kerek boladı. Biraq ol julduzdiń abzalliqları menen baylanıslı bir qatar qosımsha imkaniyatların usınadı. Sonıń ushın aqırǵı waqıtda passiv juldız haqıyqıy shinanı kóbirek qısıp shıǵarıp atır, sebebi ol kem perspektivalı topologiya esaplanadı. Aktiv hám passiv juldız ortasında topologiyanıń aralıq túrin hám ajıratıw 15 múmkin. Bul jaǵdayda konsentratorǵa túsetuǵın signallardı tek ǵana retranslyaciya qılmastan, ózi qatnaspasa da, almasıw basqarıwdı orınlay aladı. Juldızdıń (hám aktiv hám passiv) úlken ústinligi sonda, barlıq jalǵanatuǵın túyinler bir jerde jıynalǵan. Bul tarmaq jumısın ańsat baqlawǵa, oraydan ol yamasa bul abonentlerdi apiwayı oshiriw jolı menen islemey turǵanın lokalizaciya qılıw, sonıń menen tarmaq ushın zárúr bolǵan jalǵanıw túyinlerine jat shaxslar kiriwin sheklep qoyıw. Juldız jaǵdayında hár bir átiraptaǵı abonentke bir kabel keliwi hám múmkin (onda uzatıw eki tárepleme ketedi), hám ekewi de (olardıń hár biri bir tarepke uzatadı), bunıń ústine ekinshi jaǵday kobirek ushraydı. "Juldız" turindegi barlıq topologiyalardıń ulıwma kemshiligi basqa topologiyalarǵa qaraǵanda júda kóp kabel jumsalıwında. Máselen, eger kompyuterler bir sızıqda jaylassa, "juldız" topologiyası tańlanǵanda "Shina" topologiyasına qaraǵanda bir neshe márte kóp kabel talap qılınadı. Bul barliq tarmaqtıń bahasına sezilerli tásir kórsetiwi múmkin. "Qalqa" - bul topologiyada hár bir kompyuterdıń ekewi basqaları menen baylanıs liniyaları menen jalǵanǵan. Tek ǵana ol birewinen informaciya aladı, ekinshisine tek ǵana - uzatadı. Hár bir baylanıs liniyasinda, juldız jaǵdayına uqsap, tek bir (peredatchik) uzatıwshı hám bir (priyomnik) qabıl qılıwshı isleydi. Bul sırtqı terminallardı qollawdan erkin boladı. Qalqanı zárúr qásiyeti sonda, hár bir kompyuter oǵan keletuǵın signaldı tikleydi, yaǵniy repiter rolin atqaradı, sonıń ushın qalqanıń hámme jerinde signaldıń sóniwi hesh qanday ahmiyeti joq, tek zárúrligi sonda Qalqanıń qońsı kompyuterler arasındaǵı sóniwi. Bul jaǵday anıq ajıratılǵan orayı joq, hámme kompyuterler bir túr bolıwı múmkin. Biraq, kóbinese qalqada arnawlı abonent ajratıladı, ol almasıwdı basqaradı yamasa baqlaydı. Bunday basqaratuǵın abonentti barlıǵı tarmaq isenimliligin páseyttiredi, sebebi onıń ishinen shıǵıwı tez hámme almasıwın islemiytin qılıp qoyadı. Isenim menen aytqanda, qalqadaǵı kompyuterler tolıq teń huqıqlı emes (máselen, shinalı topologiyaǵa qaraǵanda). Olardıń birewleri kompyuterden, sol waqıtta uzatıwdı alıp baratırǵan, álbette informaciyanı aldınıraq aladı, basqaları bolsa 16 keyinirek. Topologiyanı tap sonday qásiyetlerge qaraǵanda, "qalqaǵa" arnawlı esaplanǵan tarmaqtaǵı almasıwdı basqarıw usillardı keyingi uzatıw huqıqı (yamasa, jáne aytılıwınsha, tarmaqtı qorshap alıw) keyingi qalqadaǵı kompyuterge izbe-iz ótedi. Jańa abonentlerdi "Qalqaǵa" jalǵaw ulıwma zıyansız, biraq jalǵaw waqtında barlıq tarmaqtı jumıs islewin toqtatıw talap etiledi. "Shina" topologiyalı jaǵdayǵa qusap qalqadaǵı eń kop abonentler sanı bir qansha bolıwı mumkin (mıńǵashekem hám onnan kóbirek). Qalqalı topologiya ashıq júkleniwlerge eń bekkem, ol uzatılatuǵın tarmaq boyınsha maǵlıwmatlardı eń úlken aǵımları menen isenimli islewdi táminleydi, sebebi onda konfliktler joq (shinaǵa qaraǵanda), sonıń menen birge oraylıq abonent joq (juldızǵa qaraǵanda). Qalqadaǵı signal tarmaqdaǵı barlıq kompyuterlerden ótkenligi sebepli, olardan birewinıń isten shıǵıwı (yáki onıń tarmaqtaǵı ásbap-úskenelerin) bir pútin tarmaqtı isten shıǵaradı. Soǵan uqsap qalqadaǵı hár qaysı kabellerdiń úzilip qalıwı yamasa qısqa úzilis pútkil tarmaqtı isten shıǵaradı. Kabeldiń buzılıwına qalqa kóbirek zıyanlanatuǵın boladı, sonıń ushın bul texnologiyada eki (yáki kóbirek) parallel baylanıs liniyaların qoyıp barıw kózde tutıladı. Sonda olardıń birewi rezervde turadı. Sonıń menen bir waqıtta qalqanı úlken ústinligi sonda, hár bir abonent tárepinen signallardı retranslyaciya qılıw pútkúl tarmaq ólshemlerin sezilerli kóbeyttiriwge járdem beredi (bir neshe on kilometrge deyin). Qalqa bul tárepinen basqa hár bir texnologiyalardan kóbirek (sezilerli) ústinlik qıladı. Qalqanı kemshiliklerinen (juldızǵa qaraǵanda) sonı esaplaw kerek, tarmaqtaǵı hár bir kompyuterge eki kabel alıp keliniwi kerek. "Qalqa" topologiyası informaciyanı qarama-qarsı jónelislerge uzatılıwı eki qalqalı baylanıs liniyaları tiykarında islenedi. Maseleni bunday isleniwi - informaciyanı uzatıw tezliginıń (ideal jaǵdayda eki marte) asırılıwı. Kabeldiń birewi 17 buzilǵanda tarmaq basqa kabel menen islewi múmkin (tuwrı, sheklengen tezlik kemiyedi). Joqarıda kórilgen úsh tiykarǵı, bazalıq topologiyalardan tısqarı, qosımsha jáne "terek" (tree) tarmaqlı topologiya isletiledi, ol bir neshe juldızlar kombinaciyasınan ibarat. Juldızǵa uqsas terek aktiv hám passiv bolıwı múmkin. Aktiv terekke bir neshe baylanıs liniyaları birlestirilgen oraylarda oraylıq kompyuterler jaylasqan. Passivinde bolsa orayda konsentratorlar (Xablar) jaylasqan. Kombinaciyalı topologiyalar hám biraz kóp isletiledi, olar arasında eń kop tarqalǵan juldız - shinalı hám juldız-qalqalıları. 1.1.5-súwret 1.1.6-súwret 18 Juldız-shinalı topologiyada (star-bus) shina hám passiv juldızlar kombinaciyası isletiledi. Bunda konsentratorǵa bólek kompyuterler hám pútin shinalı segmentler hám jalǵanadı. Tarmaqtaǵı barlıq kompyuterler kiritilgen fizikalıq topologiya ámelge asırıladı. Bul topologiyada bir neshe konsentratorlar hám isletiliwi múmkin, olar bir birewine jalǵanıp magistralı, tayanıshlı dep atalǵan shinanı quraydı. Konsentratorlardıń hár birine bolek kompyuterli yamasa shinalı segmentler jalǵanadı. Solay etip, paydalanıwshı ózine qolay etip shinalı hám juldızlı topologiyalar abzallıqların kombinaciya qılıw imkaniyatlarınan paydalanıladı, sonıń menen tarmaqqa jalǵanǵan kompyuterler sanın ańsat ozgertiredi. Juldız-qalqalı topologiya jaǵdayında kompyuterlerdiń ózi birlespiydi, bálkim arnawlı konsentratorlar, olarǵa óz náwbetinde, juldız kórinisli ekewli baylanıs liniyaları járdeminde kompyuterler jalǵanadı. Haqıyqatında, tarmaqtıń hámme kompyuterleri berk qalqaǵa jalǵanadı, sebebi konsentratorlar ishindegi barlıq baylanıs liniyaları berk konturdi shólkemlestiredi. Bul topologiya juldızlı hám qalqalı topologiyanıń ustinligin kombinaciyalawǵa imkan jaratadı. Tarmaq topologiyası kompyuterlerdiń tek fizikalıq ornalasıwların tariyplemesten, biraq onnan zarurligi, olar arasındaǵı baylanıslar xarakteri, tarmaq boyınsha signallardıń tarqalıw qásiyetleri hám ańlatadı. Tap sonday baylanıslar harakteri tarmaqtıń buzılıwına bekkemlew darejesin belgileydi, tarmaqdaǵı apparatlardıń kerekli quramalılıǵın almasıwın basqarıw usılın eń tuwrı keletuǵın, uzatıw ortalıǵınıń múmkin túrleriniń (baylanıs kanalları), tarmaqtıń múmkin bolatuǵın ólshemleri (baylanıs liniyalar uzınlıǵı hám abonentler sanı), elektr muwapıqlastırıwdıń kerekligin h.t.b. tarmaq menen birlesken kompyuterlerdi fizikalıq ornalasıw topologiyanı tańlawda, ulıwma alǵanda, tásiri kem hár qanday kompyuterlerdi, olar qanday jaylasqanına qaramastan, hár qanday aldınnan tańlanǵan topologiya jardeminde hár dayım jalǵaw múmkin (1.1.7-súwret). 19 1.1.7-súwret 20 Eger jalǵanatuǵın kompyuterlerdi aylanba konturi boyınsha jaylasqan bolsa, olar juldız yamasa shina bolıp jeńil jalǵanıwı múmkin. Eger kompyuterler qanday da oray átirapında jaylassa, olar bir-biri menen shinalı yamasa qalqalı bolıp jalǵanıwı múmkin. Kompyuterler bir sızıq boyınsha jaylasqan bolsa, olar juldız yamasa qalqa bolıp jalǵanıwı múmkin. Bunıń ushın kabeldiń kerekli jıyındısı uzınlıǵı qansha bolıwı bul basqa másele. Ádebiyatta tarmaq topologiyaları haqqında sóz etilse, tarmaq arxitekturasınıń hár turli darejelerine tiyisli tórt hár turli tusinikler oylaw múmkin. Fizikalıq topologiya (yaǵnıy kompyuterlerdiń ornalasıw sxeması hám kabellerdi jatqarılıwı). Bul mániste, máselen, passiv juldız aktiv juldızdan hesh qanday parq qılmaydı, sol sıyaqlı onı kóbinese apiwayı "juldız" dep ataw qabıl etilgen. • topologiyası logikası (yaǵnıy, baylanıslar dúziliwi, signallardı tarmaq boyınsha tarqalıw xarakteri). Bul eń tuwrı topologiyanı anıqlaw ushın kerek. • Almasıwdı basqarıw topologiyası (yaǵnıy, hár bir kompyuterler arasındaǵı tarmaqtı qorshap alıw huqıqın uzatıw principi hám izbe-izligi). • informaciyalıq topologiya (yaǵnıy, tarmaqta úzilip qalǵan informaciya aǵımınıń jónelisi). Máselen, fizikalıq hám logikalıq topologiya menen "shina" basqarıw usılı sıpatında tarmaqtı qorshap alıw huqıqı uzatıw estafetası (yaǵnıy, bul mániste qalqa bolıwı) hám bir waqıtta bir ajratılǵan kompyuter arqalı barlıq informaciyanı uzatıw (Bul mánide juldız bolıw). Logikalıq "shina" topologiyalı tarmaq "juldız" passiv fizikalıq topologiyasına iye yamasa "terek" (passiv) bolıwı múmkin. Hár qaysı fizikaliq topologiyalı, logikalıq topologiya, almasıw basqaratuǵın topologiya tarmaq informaciyalıq topologiya mánisinde juldız dep esaplansa boladı, eger ol jalǵız server hám bir neshe klientler tiykarında qurılǵan bolıp, tek ǵana usı server menen baylanısta bolsa, bul jaǵdayda barlıq pikirlerdiń oraydıń nasazlıǵı tarmaqtıń buzılıwına bekkemligi pás bolıwına tuwrı keledi (yaǵniy serverdiń). 21 Tap soǵan uqsap hár qanday tarmaq informaciya mánisinde shina dep atalıwı múmkin, eger ol bir waqıtta server de klient hám bolıp kompyuterlerden duzilgen bolsa, hár bir basqa shina jaǵdayında da bunday tarmaq ayrıqsha kompyuterlerdiń nasazlıqlarına kem sezgirli boladı. Kabel bolmaǵan sistemalarda jaǵday basqasha. Olardıń tiykarǵı ustinligi sonda, hesh qanday sımlardı ótkeriw kerek bolmaydı. Jane soǵan uqsap tarmaq kompyuterlerin xana hám bina shegarasında ornın ózgertiw ańsat, sebebi olar hesh narsege jalǵanǵan emes. Yüklə 476,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|