Microsoft Word Hazir secilmis eserleri mir celal doc

 
GƏRƏK OLAR 
 
Elə düşüb ki, qonşum işdən gələndə  mən işə gedirəm. O, gündüzlər 
işləyir, mən axşamlar. O, zavodların birində mühəndis, mən də məktəblərin 
birində müəlliməm. Doğrudur, qonşuluğumuzun on beş ildən artıq tarixi 
var, ancaq Mürsəllə yaxın  əlaqəmiz, get-gəlimiz yoxdur. Demək olar ki, 
bizim tanışlıq və ya dostluğumuz qonşuluqla başlanır və qonşuluqla bitir. 
İlk dəfə  mən onu müharibədən  əvvəl küçəmizdəki on bir nömrəli evə 
köçəndə görüb təbrik etmişəm. O da mənə ya qapıda rast gəlir, salamlaşır, 
ya ümumşəhər yığıncaqlarında görüşüb  əhvallaşırıq. Yaxın münasibətimiz 
olmadığından bizim əhvallaşmağımız da dilucu və rəsmi olur. Söhbətimiz, 
bir-biri ilə o qədər də maraqlanmayan, ancaq qəbul olunmuş  nəzakət 
qaydalarına riayət üçün edilən və  qəlib  şəklinə düşmüş müxtəsər və 
mülayim sual-cavabdan ibarət olur: 
- Salam! 
- Əleykəssalam! 
  
  

---

113 
 
- Necəsiniz? 
- Sağ olun, duaçı varıq. Siz necəsiniz? 
- Çox sağ olun! 
- Ayrı nə var, nə yox. 
- Sağlığınız. 
- Havalar da pis deyil. 
- Bəli xoş keçir. 
- Daha nə var, nə yox? 
- Daha səlamətlik, bu yana tələsirəm. 
-Di hələlik! 
- Xoş getdiniz! 
Deyə bilərəm ki, bu mükalimə Mürsəllə mənim aramda, yalan olmasın, 
hər görüşdə  təkrar olunur. Bəzən bir-iki kəlmə o yan-bu yana olsa da, 
məzmun dəyişmir. 
Bəs nə üçün biz söhbəti dərinləşdirmir, ya uzatmınq. Bəlkə bizim bir-
birimizlə danışmağa sözümüz yoxdur. 
Belə deyil, danışmağa söz var. 
Bəlkə işə tələsirik, bundan artıq dayanmağa vaxtımız olmur. 
Belə  də deyil. Ürəyin istəyən adamla danışmağa,  əhvallaşmağa vaxt 
tapılar. Axşam işi də ki, ləğv olunub. 
Bəlkə bir-birimizi istəmirik, yaxınlıq etməyə meylimiz yoxdur. 
Bunu da deyə bilmərəm. Çünki Mürşəl mənim üçün həm qonşu, həm də 
yaxşı bir mütəxəssisdir. Mənim texnika sahəsində çalışan mütəxəssislərin 
işinə və söhbətinə meylim, marağım çoxdur. Ola bilər ki, Mürsəlin məndən 
acığı gəlir, xoşlanmır. Haqqı danışmaq lazımdır, bunu mən hiss etməmişəm, 
kişiyə şər ata bilmərəm. 
Soruşacaqsınız ki, yaxşı, bəs sizin aranıza daş  dığırlayan kimdir. Niyə 
yaxınlaşmırsınız. 
Bunun səbəbini,  əslinə baxsan, özüm də yaxşı bilmirəm. Ancaq son 
zamanlar Mürsəllə mənim aramızdakı bu sərinlik birdən-birə gözlənmədən 
çəkildi. Buna da səbəb bir hadisə oldu ki, bu hekayədə onu sizə danışmaq 
istəyirəm. 
Mürsəl orta yaşlı, boydan uca, candan sağlam, xoşsifət, ağbəniz, 
qalınqaş bir kişidir. Mən qapıdan çıxıb trolleybus ayağına yönəlməkdə, 
Mürsəl də trolleybusdan düşüb on bir nömrəli evin daş pilləkənlərinə tərəf 
gəlməkdə. 
Onu da deyim ki, Mürsəlin qazancı yaxşıdır. Çox yaxşıdır. Bunu mən 
nədən bilirəm. Əlbəttə ki, onun idarəsindən, vəzifəsindən, həm- 
  
  

---

114 
 
karlar ittifaqı kitabçasından xəbərim yoxdur. Ondan bilirəm ki, Mürsəl 
işdən evə qayıdanda  əlidolu gəlir. Gözümlə görmüşəm. Xüsusən hər il, 
hökumət qərarilə mallar ucuzlaşandan sonra, Mürsəlin bazarlığı çox olur. O, 
qoltuğu dolu, tər basmış bir halda özünü evə salır. Qapını ayağı ilə açır. 
Mürsəlin aldığı ərzaq şeyləri ilə işim yoxdur. Məni maraqlandıran bu olub 
ki, Mürsəl nə olsa (bahalı, ucuzlu, böyük, xırda) küçə qapısında açıb tökür, 
sanki bazarlığını qonum-qonşuya, yoldan ötənlərə göstərmək istəyir. 
Deyəsən kişi bunu şöhrət bilir, bundan zövq alır. Görürsən qapıya yetişən 
kimi əlindəki iri qutunun kəndirini qırdı, ağzını açdı, oradan bir parıldayan 
elektrik çayniki, stol lampası, ya uşaq kino cihazı, ventilyator çıxartdı; 
qutunu kağızları ilə qapıda qoyub içəri getdi. Ya görürsən çəkmə, papaq, üst 
köynəyi, yazı cihazı, stol saatı... Bunların da kağızını açıb tökəndən sonra 
içəriyə apardı. 
Doğrusu, qonşumun bu xasiyyəti mənə qəribə gəlmişdi. Çünki belə bir 
hərəkət, yəni aldığı  şeyləri camaat qabağında açıb tökmək, hamıya 
göstərmək, mənim fikrimcə, yaxşı deyil. Buna görməmişlik deyərlər. 
Dünyada  əlbəttə ki, elə adamlar da var. Elə adamlar var ki, təzə 
paltosunu, kostyumunu göstərmək üçün şəhəri küçə-küçə  gəzir, 
qaranlıqlaşana qədər gəzir. Yorulub dildən düşsə də, gəzir. 
Nədənsə  mənə elə  gəlirdi ki, bu xasiyyət Mürsələ yaraşmır, heç 
yaraşmır. Bir adam gəlib qonşum haqqında bunları danışsaydı, mən 
inanmazdım və o adamı bəlkə də bir az danlardım. 
İndi bunları  mən öz gözümlə görürəm. Mürsəl içəri girəndə qapıda 
qoyub getdiyi, kənara atdığı cürbəcür biçimli, markalı  rəngli qutuları, iri 
qalın kağızları, bağlama kəndirlərini öz gözümlə görürəm, yenə də gözümə 
inanmağım gəlmir. Ona görə inanmağım gəlmir ki, belə bir "görməmişliyi", 
ya "şöhrətpərəstliyi" Mürsələ yaraşdıra bilmirəm. 
Deyirlər, söz adamın ürəyini dələr. Günün birində  qət etdim ki, bu işi 
hökmən qonşumun nəzərinə çatdıracağam. Acığı da gəlsə deyəcəyəm. Qoy 
bilsin ki, kənardan baxanlar danışırlar, onun bu xasiyyətinə yaxşı demirlər. 
Qoy bilsin ki, bazardan bol-bol ev ləvazimatı, sənaye malları alan minlərlə 
adam var. Amma heç kəs aldığını küçədə açıb elan etmir. Bu, mədəni 
adama yaraşan xasiyyət deyil. Bu, adamı hörmətdən salar. 
Söz vaxtına çəkər. Aprelin əvvəlləri idi. Saat beş, ya altı olardı. Evdən 
çıxıb trolleybusa tərəf gedirdim. Mürsəlin yenə, öz qaydasında 
  

---

115 
 
qapıda bir bağlamanı, kub şəklində, yaraşıqlı və üstü yazılı qutunu açdığını, 
içindən çıxartdığı uzun büllur vazaların kağızını soyub tökdüyünü gördüm. 
O, işarə ilə mənə salam verdi. Vazaları qucağına alıb içəri gedəndə mən onu 
haqladım. 
- Mübarəkdir, büllur almışsınız! - dedim. 
- Bəli, güldanlardan xoşum gəlir. 
Mürsəl mənim ötəcəyimi güman edirdi. Mən isə  səsimin ahəngini bir 
qədər dəyişdim: 
- Qonşu, sizə bir söz deyəcəyəm, gərək acığınız tutmasın. Ya ərk bilin, 
ya də özünütənqid sayın. Çoxdan ürəyimdə gəzən bir sözü sizə deməyi qət 
etmişəm. 
Mürsəl gözləmədiyi bir söhbətə müntəzir, həm də xeyli maraq etdiyini 
gizlədə bilməyən bir tövrlə dayandı. Sonra qolumdan tutub içəri çağırdı: 
- Buyurun, buyurun! Acığım tutmaz. Yaxşı  məsləhətinizi eşitməyə 
hazıram. İllah da ki, siz kimi bir müəllim yoldaşdan ola. 
- Qonşu, görürəm siz doğrudan da əsil qaygikeş, ailəcanlı bir 
yoldaşsınız. Mən hər dəfə sizi qoltuğu dolu görəndə sevinirəm. Sevinirəm 
ki, bizim yaxşı ziyalılarımız bütün sevinc və şənliklərini, bayramlarını məhz 
ailələri ilə birlikdə keçirirlər. Amma bir şey mənə qaranlıqdır ki, onu 
sizinlə, elə-belə sual şəklində məsləhətləşmək pis olmaz. 
Mənim sözüm, deyəsən Mürsəldə maraq oyatmışdır. O, müntəzir 
gözlərini diqqətlə  mənə zilləmişdi. Mətləbi hara gətirəcəyimi aramsız 
gözləyirdi. Mən tənqidimə sual rəngi verdim: 
- Bu ki siz aldığınız  şeyləri qapıda hər dəfə açıb tökür, qutudan, 
qəzetdən çıxanrsınız ha, doğrusu, bunun mənası mənə bir qədər aydın deyil 
axı.  Şükür, sizin gözəl eviniz, otaqlarınız, ailəniz. Nə olar ki, aldıqlarınızı 
açmamış evə  gətirəsiniz. Evdəkilərin özü də bir az maraqlanar, sonra 
mübarək deyərlər. Mən görürəm ki, siz bazarlığı,  şübhəli sovqat kimi, lap 
qapı  ağzında açırsınız, hamının gözü qabağında! Uşaqlar buradan həmişə 
qutu daşıyırlar. Bir dəfə ananızın onlara acıqlandığını da eşitmişəm... 
Mən illərdən bəri ürəyimdə bir ağrı kimi yatıb qalan və qaldıqca 
ağırlaşan bu sözləri dedikcə, bir yüngüllük, rahatlıq duyurdum. Mənə elə 
gəlirdi ki, haçandan bəri zehnimə yüklənən bu ağırlıqdan indicə 
qurtarmışam. Qəddimi düzəldib  ətrafıma bir baxdım. Mürsəllə daha 
müfəssəl danışa bilərdim. Ancaq buna ehtiyac görmədim. Çünki mənim 
  

---

116 
 
ilk işarəmin hərifə kifayət etdiyi məlum idi. Mürsəl qucağındakı vazaları 
ehmallıca taxtın üstünə qoyub fikirli-fikirli mənə baxır, daha nələr 
deyəcəyimi gözləyirdi. Mən isə əlavə bir söz deyəsi deyildim. Çünki oxum 
lap hədəfə  dəymişdi. Qonşum rəngdən-rəngə düşürdü. Mənim susduğumu 
yəqin edəndən sonra göz qapaqlarmı  aşağı endirir, yerə, lap çəkmələrinin 
ucuna baxırdı. O, çətin suallara tutulan hazırlıqsız bir məktəbli vəziyyəti 
almışdı. Başını qaldırıb xoş bir nəzərlə dedi: 
- Qonşu, gəl bu söhbəti ayrı vaxta qoyaq. Görürəm siz işə tələsirsiniz. 
- Nə eybi var. 
- Mən zəhmət verib sizi çağıracağam. Ərkim çatarmı? 
- Xoşdur, xoşdur. 
Mürsəl doğrudan da məni çağırdı. Mətləbi açıb danışdı. Budur mən 
onun dediklərini onun öz sözü ilə sizə danışıram: 
"Mənim anamda köhnədənqalma bir xasiyyət var. O, çox yığımcıl 
qadındır.  Əlinə keçən bir çöpü, mismarı, bir taxta parçasını, konserv 
qutusunu götürüb evə gətirər ki, "gərək olar". Bizim evdə olan qutu, karton, 
kağız, köhnə paltar, çəkmə, qaloş, qalstuk, stul qıçı, butulka, dərman şüşəsi, 
çatdaq boşqab, qırıq nəlbəki, xarab lampoçka, yazılı  uşaq dəftəri, sınıq 
qələm, sökük zənbil... heç kəsin evində yoxdur. Yalan olmasın, anamın 
bəlkə lap gəlinlik günlərində geyib dağıtdığı başmaqları, parça-parça etdiyi 
koftalar da evimizdə, sandıqların, yeşiklərin hansı küncündəsə durur. Mən 
hərdən cəsarət edib onları atmaq istəyəndə anam acıqlanır: 
- Sənə bir maneçiliyi yoxdur ki! 
- Axı bu zir-zibili niyə  rədd eləmirsən ki, əl-ayaq açılsın, yer 
genişlənsin. 
- Bunlar hamısı gərək olur. 
Bəzən mən lap hövsələdən çıxıram, evi ütil daxmasına oxşadan bu 
qadınla az qalıram bir yad kimi reftar edəm. Anam mənalı-mənalı üzümə 
baxır. Sonra başımı sığallayır. 
- Oğul, - deyir, - ev-eşik yığmaq asan deyil. Sən hələ  uşaqsan, hələ 
dabanınla qapı açmamışsan. Sən bilmirsən ki, adam hər bir mismar üçün, 
bir iynə, bir şüşə üçün məəttəl qalır. Adam öz şeyinin qədrini bilər! Nə olar 
köhnə olanda. Köhnənin köhnə, sınığın sınıq yeri 
  
 
  

---

117 
 
var, təzənin də təzə. Niyə atıram, dəli-zad olmamışam ki, malımı çölə atam! 
Bir kənarda durub, məndən kira-zad istəmir ki, təzə  nəlbəkini qonaq 
qabağına qoyaram, ucuzunda özüm çay içərəm, köhnəsini də bağda 
işlədərəm... 
Mən görürəm ki, qadın lap dağılıb heçə döndərdiyi paltarından da əl 
çəkmir. O, bunlarla sanki qırılmaz bir ünsiyyət bağlamışdır. Sanki onun 
nəyi isə qiymətli bir şeyi bunlara bağlıdır.  O,  bu  paltar,  ya  ayaqqabıda 
keçirtdiyi günlərdən, ömrünün ötüb gedən günlərindən ayrılmaq istəmir. 
Qadının qəribə xasiyyəti var. Haçandan qalma köhnə qalstukları  səliqə ilə 
yığıb saxlayır, yumurta bişirmək üçün aldığım təzə tayqulpa qıymır, 
konserv qutusunda bişirir. 
Mən özümü saxlaya bilmirəm. Hirslənirəm, qutunu götürüb küçəyə 
atıram. 
O mənim əsəbi vəziyyətimi görüb heç nə demir. Sakit görünür. Ancaq 
bir dəqiqə keçmədən xəlvəti oğurlanıb küçəyə getdiyini, qutunu götürüb 
ətəyinin altında gətirdiyini duyuram. O, bu qutunu gizlədib qiymətli  şey 
kimi qoruyur. 
Mən belə bir naxoşluğa tutulan adamın müalicəsini bilmirəm.  Əlacım 
ona qalıb ki, bundan sonra evə qutu-qapaq gətirməyim. Qət etmişəm ki, evə 
alınan  şeylərin qutusunu, kağızını, kəndirini qapıdaca redd edim ki, ev 
zibilxanaya dönməsin". 
Danışdıqlarından yüngüllük duymuş kimi Mürsəlin rəngi açıldı. O, bir 
qədər sükutdan sonra davam etdi: 
- Sizi təəccübləndirən işlərim də ancaq bunun üçündür, yoxsa mənim də 
şöhrətpərəstdən zəhləm gedər. 
Mürsəlgilin ailə sirrini biləndən sonra məni heyrət götürdü: 
- Bəlkə, - dedim, - qadının bu xasiyyəti irsidir, nəsildən gəlmədir. 
- Necə irsidir ki, bu yazıq heç ata-ana görməyib,  əmisinin evində 
qulluqçü böyüyüb. 
- Yəqin, əmisi yaxşı saxlamırmış. 
- Bəli, ona öz uşaqlarının köhnəsini geydirirmiş. 
- Daha sən qadını niyə qınayırsan. Uşaqlıqdan həsrət gözü var. Mürsəl 
güldü: 
- Uşaqlıq yaşından qırx il keçir. Çobanlar gəlib alim olub. İndi ki, həsrət 
deyil! İndi onun nəyi çatışmır. Görmür ki, mənim bütün qazancım evə, onun 
əlinə gəlir... 
  
 
  
 

---

118 
 
- Adəti unutmaq naxoşluğuna səbəb olur. 
O köhnə məsəldir. 
- Anan da köhnə adam deyilmi. 
Hər ikimiz çox danışandan sonra qadının köhnə azarına müalicə tədbiri 
düşündük. 
Mürsəl bu yaxınlarda təzə evə köçməli idi. Güman edirdi ki, "anamın 
barxanasını da qoyub gedirik". Ancaq qadın deyəsən, bunu duymuşdu. 
Düyünçələrini bir-bir sahmanlayıb yığırdı: "Orada, deyirdi, - mənə otaqdan-
zaddan verərsən, öz şeylərimi yığım, əl-ayağa dolaşmasın..." 
Mən Mürsələ bir məsləhət gördüm: "Elə vaxtda köçməlisən ki, anan 
şəhərdə olmasın!" Mürsəl bu tədbiri xoşladı  və  əməl etdi: avqustun 
ortalarında qadın bağda olan zaman uşaqları futbola gətirmək məqsədilə 
şəhərə gəldi. Həmin günün səhəri, tezdən də köçdü. 
Ancaq köçəndə iki yük maşını çağırtdı: biri ev əşyasını təzə evə aparırdı, 
o biri də lüzumsuz şeyləri şəhər kənarına atmağa aparırdı. 
Köçəndən bir həftə sonra anasını maşına qoyub təzə otaqlara gətirmişdi. 
O, parket döşəməsi parıldayan geniş, işıqlı otaqları  gəzdikcə "pəh-pəh, - 
deyirdi, - oğul, sağlığına qismət olsun!" 
Otaqları gəzdikcə gözü nəyi isə axtarırdı: - "Hanı bəs mənim şeylərim. 
Hara yığmışsınız onları". 
- Hansı şeylərini. 
- Köhnə pal-paltarımı, dür-düyünçəmi! 
- Odur, sandığında! 
- Sandıq o qədər şey tutmazdı, köhnələri deyirəm! 
- Köhnələri köhnə evdə qoyduq. 
- Ədə, boş danışma, şeyləri göstər. Kağız qutunu görmürəm! 
- Ana, o şeyləri buraya gətirmək olardımı. 
Qadın birbaş köhnə evə cumdu. Evi bağlı gördü, sahibi bağda idi. Bir 
müddət qadin dabanlarını çəkib köhnə evə ayaq döydü. Axırda təngə gəlib 
yerində oturdu. Dilindən düşməyən bircə şikayəti bu idi: 
- Köhnə evdə mənim çox şeyim getdi. Mənə çox ağır oturdu... 
Oğul da deyirdi: 
- Düz deyirsən, ana, o ev səndən çox şey apardı. Amma yaxşı ki, apardı, 
səni yüngüllətdi. 
1953 
  
 
  

---

119