33
Mənim toyuğum çil-çil idi,
Qanadları pil-pil idi.
Toyuq deyil, bülbül idi;
Səni yanasan, toyuq tutan,
Odlanasan, toyuq tutan!
Xankişi bir qalın-qayım arvadı aralığa saldı. Yanındakılar pıçıldaşırdı ki,
"21-də kassirşadır". Kassirşa doğrudan qəşəng oynadı. Hər ləngərində bir
gəminin qərq olmaq təhlükəsi hiss olunurdu. Döşəmənin taxtaları cırıldayır,
şüşələr tərpənir, kənardakı stol titrəyirdi. Musiqi coşanda qadın kələfçəni
düyün saldı. Nə etdiyini özü də bilmir, atılıb-düşürdü. Bunların hamısı təzə
toyun nəzakət qaydalarını pozurdu. Bibimin içəridən qışqırığı bu arvadın
rəqsini yarımçıq saxlayacağını güman edirdim. Olmadı. O, hərdən böyrünə
biz soxulan fil kimi göyə atılırdı. Hamı baş-gözünü qorumağa
başladığından, əl çalan yox idi.
Bundan sonrä sanki onun tamam əksinə, qəsdən bir arıq hörümçəyi
aralığa saldılar. Atlas paltar, qırmızı çəkmə geymiş bu arıq qızın qaşları
mötərizə, burnu sual işarəsinə oxşayırdı. Yerindən qalxan kimi çapalamağa
başladı. Onun sürətli, qarışıq hərəkətləri can verən məxluqu andırırdı. Sanki
quruya düşmüş balıq özünü yerdən-yerə çırpırdı. Bir az çapaladıqdan sonra
stuluna yapışıb qaldı. Sinəsi qalxıb-düşür, nəfəsini dərirdi. Bu da təzə
kassirşa imiş!.. Ona macal vermədən qara krepdeşindən çarlston paltar
geymiş, pəhləvan kimi enlikürək bir qadın aralığa çıxdı.
Xankişi səsləndi:
- Yoldaş yoldaşı ilə oynasın!
Yuxarı başda müştükdə papiros çəkən və yaxalığı yanakı əyilmiş bir kişi
irəli çıxdı. Qaraquş kimi qanad gərib, arvadına kölgə salmağa, dolanbacı
getməyə başladı. Qadın isə irişdiyindən dodağı sallanmışdı. Əri fırlanırdı,
qadın durduğu yerdə qarmon kimi büzülüb-açılırdı.
Bunlardan sonra çıxan qadınların çoxu durduğu yerdə qanad çalır, sağa-
sola dönürdülər. Yalnız bir nəfər (o da deyilənə görə gəlinin qohumu imiş),
gözəl oynaması ilə hətta çalğıçıların da heyrətinə səbəb oldu. Qız al geyimi
ilə şəfəq kimi parlayır, xumar gözlər kimi süzülüb gedirdi.
Çaylar içildi. Xörək gəldi. Plov nə plov! Buludlar qarlı dağlar kimi
ucalmışdı. Camaat xörəyə girişdi. Evdə qulaq batıran bir marçıltı qopdu. Bir
dəqiqədə məlum oldu ki, nə aş çatır, nə də qara.
34
Xankişi ürək verib dedi:
- Nə qədər kefinizdi yeyin, qorxmayın, xörək tapılar!
Məni fıkir götürmüşdü. Marçıltıya, işıldayan dodaqlara, ağ boş-qablara
uzanan qara biləklərə baxdıqca, yanımda oturan bibimə işarə edirdim:
- Ay bibi, toyun nəzakət qaydaları, deyəsən, bir balaca... Onun ağzı dolu
olduğundan dillənmir, yalnız qaşlarını çatıb:
- Yox, - deyirdi.
Çay stəkanları paylandı. Xankişi bir-bir stəkanları şərabla doldurdu.
Yuxarı başdan kassirşa ehmallıca baş qaldırdı.
- Yoldaşlar, - dedi, - xahiş eləyirəm ki, biz xoşbəxt olmuşuq. Bəy
yoldaş, yəni Bəhlul, bizim 21 nömrənin işçilərindən olmağına görə bu
bakalı içək, yoldaş, necə ki, mən xahiş eləyirdim, içilsin!..
Xankişi qışqırdı:
- Əl saxla!
Hamı qapı tərəfə baxdı. Naşı bəzənmiş, yaşlı bir qadın içəri girdi.
Xankişi təqdim etdi:
- Qız anası!
O saat nidalar ucaldı:
- Yaşasın bəyimizin qayınanası!
- Təbiətin gizli qüvvələri mübarək eləsin!
- Təbiət hamıya qayınana yetirsin!
Qayınananı bəyin yanına keçirtdilər. Bibim camaatın hörmətinə cavab
verdi:
- Təbiətin gizli qüvvələri sizə də qismət eləsin! Sizdən razı olsun!..
Stəkanlar dolur, boşalır, sağlığa içilirdi. Eşitməli sözlər danışılırdı Bəy
danışanda hamı diqqətlə dinlədi. O deyirdi:
- Deməsinlər ki, Bəhluldur. Onverset qurtarsam da... elə bir şeyəm. O
daxıl ki, var ha... Buradakıların çoxu həmkarımızdır, başa düşər. O daxıl elə
şeydir ki, onverset ondan baş açmaz. Elə onverseti də oradan götürüblər.
Görmürsünüz student gəlir, bizə baxıb öyrənir?
Mən deyirəm, o daxılın sağlığına içək ki, (bəy əlindəki stəkanı
lampoçkaya qədər qaldırdı) bunu bizə yetirən odur. Bunsuz dünya bərqərar
olmaz. Jiznimdə
belə ləzzətli şey görməmişəm. İçək bunu daxılın sağlığına!
35
Stəkanlar döyüşdü, şaqhaşaq göyə çıxdı. Bəyin stəkanı qayınananın boş
stəkanına dəyəndə, bəy boynunu əyib, geri çəkildi: Bu olmadı! Xankişi! Bu
arvada nəsihət ver! Kim isə dilləndi:
- Ədə, dalaşarsız!
Xankişi qayınananın stəkanını doldurdu:
- Kim içməsə, yaxasına tökəcəyik.
- Təklif var: öpüşsünlər...
- Ədə, gəlin ilə öpüşərlər, o ki burada yoxdur.
- Yox, öpüşsünlər...
Xankişi qayınananı qucağına götürüb, Bəhlula tərəf qaldırdı. Bəhlul bir
öpüş götürüb, şərabı başına çəkdi. Qadın qızarıb, yerində oturdu, qızın
dayısı acıq eləyib getdi. Bəhlul bunu eşidən kimi hirsləndi:
- Kim məni istəmir, gedə bilər!
Başlar xörəyə tərəf endi. Qaşıqlar şaqqıldadı. Birdən Xankişinin səsi
gəldi:
- Kim oğurladı?
-Nəyi?
- Kim götürdü?
- Nədir itən?
- Mənim qaramı sən yemisən?
Stəkan Xankişinin kəlləsində çilik-çilik oldu. Şərab şüşəsi bufetə dəydi.
Şüşələr töküldü. Mürəbbə bankasının böyrü deşildi. Mürəbbə axdı, töküldü.
Qayınana təşvişə düşdü:
- Batdı, batdı! - deyə yeznəsinin ətəyini çəkdi.
Dava qızışdı. Məclis parçalandı, cəbhələr ayrıldı. Bibim özünü aralığa
atdı. Qışqırırdı. Mən qulağına pıçıldadım:
- Deyəsən, nəzakət qaydalarını, bir balaca...
Aralıq bir az sakitləşmişdi ki, mən şalı boynumdan açdım. Batinkaları,
toqqanı atdım. Öz tələbə paltarımı geyinib, çıxmaq istədim. Bibimin ovqatı
təlx olsa da, soruşdum:
- Bağışla, bir dəfə əsnədiyim üçün üzr istəyirəm. Təzə toyun nəzakət
qaydalarını pozdum...
Bibim məni bərk-bərk tutub buraxmadı. Hamı dağıldı. Biz o biri otağa
keçdik.
36
Bibim pəncərələrdən qoltuqlayıb aralığa şey tökürdü: konfet qutuları,
tort, marmelad...
Mən elə bildim ki, bunları öz aramızda yeməyə saxlamışlar. Bir konfet
götürmək istədim. Bibim biləyimdən tutub çəkdi. Corab, şal, kağız, gül
dəstəsi, gümüş qaşıqlar, duxi, pudraqabı, krepdeşin, qənd-qabı, bəzək
qutusu, dəsmal, yaxalıq, düymə... Bir sözlə, elə bil 22 nömrəli mağaza
açıldı.
Mən gözləyirdim. Bibim səliqə ilə şeylərin qulağından tutub deyirdi:
- Bu şalı Məmmədin arvadı gətirib. Altı dənə qaşıq, isbatlı şeydir,
Minaxanım alıb. Bəzək qutusu, əcəbdir! Kişinin adına layiq, Məşədi Rəhimi
deyirəm ey!
Bibim sovqatı əlində saxlayır, bəyin fıkrini bildikdən sonra kənara
qoyurdu. Bəy əvvəl mülayim görünür və deyirdi:
- Xub... Pis deyil... - Sonra: - Zarafat deyil! Ərinə çörək ağacı
düzəltmişəm, hələ o çoxdur? Öt!
Bibim bir kağız gül göstərdi:
- Bu da, - dedi, - dostun Əyyubgildəndir.
Bəy mızıldandı:
- Elə dostu qəbirə qoyum! Heç utanmır da!
Bibim bir cüt corabı göstərdi:
- Bunu Həmzət gətirib.
-Kim?
- Mirsaadın arvadı, Həmzət!
- Çox qələt eləyib, gətirib! Sən də çox qələt eləyib almısan! Məni
ələ salıb, ya özünü? Qızı küçükləyəndə mən onu adam bilib, subaylığım ilə
qırx manat xərcə düşdüm. İndi mənim əziz günümdə kimə doqquzluq
qoyur? Dur apar, at üstünə, gəl! Hələ o qədər ac qalmamışıq. İt uşağı!
Corab! Özü də nə corab!
Mən bunları görəndə bildim ki, qardaşlığım məni niyə danışdırmır.
Toyun nəzakət qaydasını hamıdan bərk pozan mən idim ki, heç nə
gətirməmişdim. Döyülməyimdən qorxdum. Həyətə çıxmaq bəhanəsi ilə
gecə vaxtı birbaş Ermənikəndə, yataqxanaya götürüldüm. Odur-budur, belə
yerlərə getmirəm. Bir də mən təzə toya gedim! Ay tövbə!
1934
|